สายลมฤดูร้อนทำกิ่งไทรกลางลานสั่นไหว แดดจ้าเหนือหัวแต่หนุ่มสาวบ้านข่าไม่หวั่นเกรง พวกเขามารวมตัวกันที่ลานหน้าตลาดใจกลางหมู่บ้าน
วันนี้ มีงานบุญ ...
บุญเดือน4 ,บุญเผวส ,หรืองานบุญพระเวส บุญใหญ่หนึ่งใน ฮีตสิบสอง-คองสิบสี่ ของชาวอิสานและอิทธิพลจากวัฒนธรรมล้านช้าง ศรัทธาและเคารพบรรพบุรุษผีปู่ตา ผีแถน ผีฟ้า ผีตาแฮก(ผีนาผีไร่) ทำให้สมาชิกในหมู่บ้านมีโอกาสร่วมบุญ
ฮีตสิบสองหรือจารีตประเพณีประจำสิบสองเดือน การผสมคำของ "ฮีต" หรือ "จารีต" คือ กฏระเบียบของสังคม ใครฝ่าฝืนมีความผิด เรียกว่า ผิดฮีต ต้องชดใช้
คองสิบสี่หรือครองธรรม 14 อย่าง บนเส้นทางของผู้ปกครองกับผู้ใต้ปกครองและระหว่างพระสงฆ์กับบุคคลทั่วไป ,เพื่อความสงบสุข
คนบ้านข่านับร้อยร่วมชุมนุม ตามแบบจริยาวัตรของบรรพบุรุษ ลูกหลานที่ออกไปทำงานนอกหมู่บ้านจะกลับมาร่วมงานบุญ
,บ้านข่า อ.ศรีสงคราม จ.นครพนม เป็นชุมชนของคนย้อ ไทย้อหรือญ้อ
พวกเขาถูกบันทึกถึงต้นกำเนิดว่าอยู่ที่เมืองหงสาทางตอนเหนือของประเทศลาวติดต่อพรมแดนจีน ก่อนจะหนีสงครามมาบริเวณแขวงไชยบุรี (ฝั่งตรงข้ามจุดผ่อนปรนท่าอุเทน จ.นครพนมในปัจจุบัน) ชาวย้อ ส่วนใหญ่อยู่ในจังหวัดสกลนครและนครพนม พูดด้วยน้ำเสียงสูง อ่อนหวาน (ชวนหวั่นไหว) ,ไม่ห้วนสั้นเหมือนไทยลาว ผิวเนียนขาวเช่นเดียวกับชาวผู้ไทย
นางรำอายุระหว่าง 10-15 ปี จากโรงเรียนบ้านข่าวิทยาคม เริ่มตั้งขบวนตามเสียงประกาศของโฆษกเพื่อเดินแห่ไปรอบๆ หมู่บ้าน แถวหน้า หนุ่มๆ มีดีกรีเริ่มตั้งขบวนของพวกเขาเหมือนกันถัดไปเป็นขบวนช้างม้า ชูชกชูไม้เท้า กระตุกเชือก(ในที่นี้เป็นเชือกฟาง)ที่มัดข้อมือของพี่น้องกัณหา-ชาลีให้เดินตามก่อนจะส่งเสียงดังเอะอะตามตำนานพระเวสสันดรชาดก
,เสียงหมอลำจากลำโพงทำเอาหนุ่มดีกรีหนาหัวใจระทึก
...
"เมื่อก่อน ลูกหลานมาร่วมบุญเยอะกว่านี้ ได้บุญแรง" แม่สถิตย์วัย 65 แกร่วมบุญเดือน4 ตั้งแต่ยังสาวๆ เล่ายิ้มๆ
ทุกวันนี้ คนน้อย ลูกหลานลางานกลับบ้านไม่ได้ ,เค้ารอช่วงสงกรานต์ นั่นคือ เหตุผล
"โฮ๊ย เดี๋ยวนี่ สิเปี่ยนไปหลาย บ่อม่วน" แม่สถิตย์ ส่งน้ำเสียงสูงและยิ้มอย่างเคย
ไกลออกไป เพลงหมอลำดังมาจากวัด ชวนให้หนุ่มๆ สาวๆ ใจระทึก
ขบวนบุญตั้งต้นที่ตลาดบ้าข่า แห่รอบๆ หมู่บ้าน ไปยังวัด โดยมีนางรำน้อยๆ นำหน้าขบวน
ลีลาอ่อนช้อยงดงามของนางรำทำเอาหนุ่มบ้านข่าใจแป้ว
รอยยิ้มอ่อนหวานทำให้ความร้อนบรรเทาเบาบาง
ผมก็มาครับ..เพ่
ดูลีลาผมซะก่อน อิอิ
ชายคนนี้แกแต่งเป็นชูชกทุกๆ ปี มือข้างหนึ่งถือไม้เท้า อีกข้างกระตุกเชือกที่มัดข้อมือกัณหา-ชาลี พี่น้องตามท้องเรื่องพระเวสสันดรชาดก
นางรำน้อย รีบหลบด้วยความเขินอายเมื่อผมยกกล้องขึ้นจ่อ
งามสิครับ
หญิงสาวขึ้นไปกราบพระบนศาลาเพื่อขอพรก่อนจะลากลับไปทำงานในเมือง
ผู้เฒ่านอบน้อมศรัทธาในบุญเดือน 4 ตามฮีตสิบสองคองสิบสี่ ที่สืบทอดมาตั้งแต่รุ่นพ่อแม่