เรื่องล่าสุดที่ใครอาจคิดว่าไกลตัว แต่มันเข้ามาใกล้ตัวเรากว่าที่หลายคนคิด ใช่แล้วครับ แรงงานต่างด้าวที่เข้ามาทำงานในประเทศไทย และจะมีจำนวนมากขึ้นอย่างแน่นอนในอนาคตตามการขยายตัวทางเศรษฐกิจไทย และความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจกับประเทศรอบด้าน บางคนอาจคิดไปว่าคนต่างด้าวเข้ามาแย่งงานคนไทย แต่คนที่ได้ลองเข้ามาคลุกคลีอยู่วงใน หรือคนที่ทำธุรกิจต่างๆ คงทราบกันแล้วใช่ไหมครับว่า ถ้าไม่มีแรงงานต่างด้าวเศรษฐกิจและสังคมไทยมีปัญหาแน่ เพราะงานที่ต้องการแรงงานต่างด้าวราคาถูกจำนวนมากนั้น คือ งาน 3 สูง ได้แก่ เสี่ยงสูง โดนเหยียดหยามสูง สกปรกสูง อย่างภาคการประมงที่ต้องทำงานหามรุ่งหามค่ำ งานเก็บกวาดชะล้างที่สกปรกและเป็นที่รังเกียจ ไปจนถึงงานบริการที่ต้องรองรับอารมณ์ลูกค้าตลอดเวลา แต่กลับกลายเป็นว่าสังคมยังมีความเข้าใจผิดๆเกี่ยวกับเขาเหล่านั้น หรือบางครั้งก็แค่อยากจะเอาเปรียบ เลยหาวิธีการเหยียบย่ำสิทธิความเป็นคนเอาไว้ด้วยสารพัดกลวิธี จนมีปัญหาทางกฎหมายเข้ามาให้คลินิกกฎหมายจัดการไม่เว้นแต่ละเดือนกันเลยครับ ยิ่งช่วงเงินเดือนออกนี่ไม่ต้องทำเรื่องอื่นกันเลยครับ ถ้าไม่เชื่อก็ลองไปฟังดูครับ
“โม กับ อ่อง เป็นผัวเมียที่อพยพหนีภัยสงครามจากฝั่งตะวันตกของแม่น้ำสาละวินมาเพราะโดนทหารของกองทัพรัฐบาลพม่าไล่ปราบปรามชนกลุ่มน้อยริมตะเข็บชายแดนช่วงหน้าแล้ง เธอกับสามีต้องพยายามเดินลัดเลาะเข้ามารวมกับกลุ่มคนไทใหญ่กลุ่มอื่นเพื่อจะไปหานายหน้าที่จะพาข้ามไปทำงานในฝั่งไทย โดยในครั้งแรกระหว่างที่เธอกับสามีโดนด่านตรวจความมั่นคงของทางการไทยตรวจพบจนต้องหนีกระเจิงแต่ก็มีบางส่วนถูกควบคุมตัวได้ และในวันถัดมาก็ถูกพาไปขังรวมกันไว้ในสถานที่แห่งหนึ่ง ซึ่งมีทั้งผู้หญิงผู้ชาย เด็ก คนแก่ วัยรุ่น ปะปนกันไปทั้งหมด ซึ่งก็สร้างความลำบากให้เธอในการทำธุระส่วนตัวมาก หลังจากผ่านไปได้สักระยะเธอก็ไม่รู้ว่าจะต้องทำอย่างไรต่อไปเพราะไม่มีใครมาบอกว่าจะต้องโดนอะไรต่อมารอแต่เพียงเวลาว่าเมื่อไหร่จะได้ออกไปเสียที โดยไม่ได้มีการพาไปขึ้นศาลหรือดำเนินการใดๆทั้งสิ้น จนสุดท้ายมีเจ้าหน้าที่พาไปขึ้นรถแล้วไปปล่อยให้เดินข้ามฝั่งกลับไปประเทศพม่า เพราะว่าไม่มีสัญชาติไทย แต่พวกเธอก็ยังดีใจที่ไม่ถูกทำร้ายหรือที่โมกลัวมากกว่าคือการข่มขืน เพราะเพื่อนๆของเธอเคยเล่าให้ฟังว่ามีหลายครั้งที่ต้องเจอกับเหตุการณ์แบบหนีเสือปะจระเข้ คือ หนีการข่มขืนอย่างเป็นระบบของทหารพม่าเพื่อการกลืนชาติไต แต่ต้องมาเจอกับผู้ใช้อำนาจมืดข่มขืนเข้าให้ในฝั่งไทยแทน
หลังจากไปหาวิธีการเข้าประเทศไทยมาอีกครั้ง ก็ไปพบกันนายหน้าอีกกลุ่มหนึ่งซึ่งบอกว่าไม่ต้องกลัวจะถูกจับได้ เพราะมีคนเสนอให้ข้าพรมแดนไปได้ตามออร์เดอร์เนื่องจากฝั่งไทยต้องการแรงงานชายเข้าไปทำงานก่อสร้างและประมงจำนวนมาก ส่วนผู้หญิงถ้าหากหน้าตารูปร่างใช้ได้ก็ไปทำงานในร้านกลางคืน เธอก็ไม่อยากฝืนใจอีก เนื่องจากหนีการข่มขืนอย่างเป็นระบบโดยกองกำลังทหาร แต่จะต้องมาโดนข่มขืนอย่างเข้มข้นด้วยอุตสาหกรรมทางเพศในเมืองไทยอีกเธอไม่ยอม จึงดิ้นรนจนได้ทำงานบ้านเลี้ยงน้องที่ครอบครัวของคนรวย แม้จะไม่ต้องเจอกกับการทารุณกรรมทางเพศแต่งานที่บ้านนี้ก็มีเวลาทำงานที่ทรมานเธอได้ไม่น้อยเพราะต้องตื่นก่อนนอนทีหลังคนในบ้าน แต่ละวันต้องเริ่มงานตั้งแต่ตีห้า กว่าจะได้นอนก็ปาเข้าไปเที่ยงคืน ส่วนกลางวันก็ต้องง่วนอยู่กับการทำนู่นทำนี่ตั้งแต่อาหารการกินไปจนถึงทำความสะอาดซักล้างทุกอย่าง รวมไปถึงเลี้ยงน้องที่ยังเล็กมากตลอดทั้งวัน ไม่ได้สุขสบายอย่างที่หลายคนคิด
ส่วนอ่อง ต้องแยกไปทำงานก่อสร้างกับเจ้าของบ้านที่รับเหมาก็สร้างตามที่ต่างๆ เพราะหมูบ้านและคอนโดขึ้นยุ่บยั่บ พอกลับมาถึงบ้านก็ต้องช่วยโมทำความสะอาดไม่ก็ทำสวนและทำงานต่างๆในบ้านเพื่อแบ่งเบาภาระของเมีย สรุปแล้วทั้งคู่จึงได้อยู่ในบ้านคนงานหลังบ้านใหญ่เพราะเจ้าของต้องการให้โมอยู่ดูแลบ้านแทบจะทั้งวันทั้งคืน ไม่ได้ให้ไปอยู่บ้านคนงานแบบที่คนงานก่อสร้างคนอื่นแยกไปอยู่กันเป็นครอบครัว แต่ที่ต้องระวังตัวก็คือ เวลาออกไปไหนมาไหนต้องไม่ให้ใครรู้ว่ามาจากต่างแดน เพราะไม่รู้ว่าอะไรจะเกิดขึ้น ถ้าใครถูกจับได้อาจถูกส่งกลับไปนอกประเทศแล้วอีกคนจะต้องอยู่คนเดียวไม่รู้จะตามหาอีกคนให้กลับมาอยู่ด้วยกันได้อย่างไร
จนเกิดสิ่งที่ทั้งสองหวั่นเมื่อมีการบุกรวบแรงงานต่างด้าวที่ไซต์คนงานก่อสร้างที่เข้ามาซ่อมแซมตึกแถว ทั้งที่ทุกคนพยายามระวังอยู่แล้ว เนื่องจากวันนั้นเงินเดือนออก คนงานถือเงินทั้งเดือน พอกำเงินไม่ทันจะชุมเหงื่อก็โดนล้อมจับขึ้นรถขังไปสถานีหมด ซึ่งมีคนมาติดต่อว่าถ้ายังอยากอยู่ทำงานในเมืองไทยต่อต้องจ่ายเงินเดือนครึ่งหนึ่งให้เขาไปจัดการ เมื่อมีกลุ่มที่ทำงานสิทธิแรงงานเข้าไปพบเข้าจึงประสานกันมาเพื่อหาทางออก เนื่องจากแรงงานต่างด้าวโดนอย่างนี้ทุกเดือนเสมือนว่าต้องทำงานเพื่อเอาเงินเดือนครึ่งหนึ่งมาไถ่ตัวออกมา และพอมีปัญหาสุขภาพก็ไม่กล้าไปเข้าโรงพยาบาลต้องไปเข้าคลินิกรักษาซึ่งก็ได้ยามากิน แต่ไม่รู้ว่าวันข้างหน้าถ้ามีปัญหาใหญ่ๆจะทำอย่างไรเพราะไม่มีระบบอะไรมารองรับ ต่างกับแรงงานต่างด้าวในจังหวัดชายแดนที่มีระบบจ่างเงินก้อนต่อปีแล้วใช้บริการสาธารณสุขในโรงพยาบาลรัฐได้"
วิเคราะห์ปัญหา
1. ผู้ที่หลบหนีภัยสงครามและการประหัตประหารและการข่มขืนมา จะอยู่ในฐานะคนเข้าเมืองผิดกฎหมายหรือไม่ รัฐไทยสามารถผลักดันกลับไปได้ทันทีรึเปล่า
2. หากจับกุมผู้ที่เข้าเมืองผิดกฎหมายได้ จะมีการควบคุมตัวในลักษณะขังรวม หรือไม่ดำเนินการใดๆตามกระบวนการยุติธรรม แบบขังลืม ได้หรือไม่
3. การเข้าเมืองมาทำงานของแรงงานต่างด้าวหากจะดำเนินการได้ถูกต้องตามกฎหมายจะต้องทำอย่างไร สามารถเข้ามาก่อนแล้วดำเนินการทีหลังได้หรือไม่
4. การทำงานในบ้านซึ่งไม่มีการระบุรายละเอียดการทำงาน นายจ้างสามารถใช้งานลูกจ้างได้ตามอำเภอใจของนายจ้างหรือไม่ ต้องมีมาตรการอย่างไรบ้างในการดูแลสิทธิของผู้ใช้แรงงาน
5. หากมีการจับกุมแรงงานต่างด้าวผิดกฎหมายรัฐจะต้องดำเนินการอย่างไร สามารถแก้ไขปัญหาโดยใช้เงินหรือไม่
6. หากแรงงานต่างด้าวเจ็บป่วยจะมีระบบประกันสังคมอย่างไรมารองรับหรือไม่
การนำกฎหมายมาแก้ไข
1. ผู้ที่หลบหนีภัยสงครามและการประหัตประหารและการข่มขืนมา จะอยู่ในฐานะผู้ลี้ภัย แต่รัฐไทยมักให้สถานะผู้หลบหนีภัยสงครามเพราะไทยยังไม่เข้าร่วมอนุสัญญาผู้ลี้ภัย โดยรัฐไทยไม่สามารถผลักดันกลับไปให้ตกอยู่ในภาวะเสี่ยงภัยต่อการประหัตประหารตามกฎหมายจารีตประเพณีระหว่างประเทศ และอาจต้องดูแลการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานร่วมกับองค์การระหว่างประเทศ
2. หากจับกุมผู้ที่เข้าเมืองผิดกฎหมายได้ รัฐจะต้องดำเนินการตาม พรบ.คนเข้าเมืองฯ และกระบวนการยุติธรรมทางอาญา โดยจะควบคุมตัวในลักษณะขังรวมไม่ได้ และต้องดำเนินการตามกระบวนการยุติธรรมทันที ตั้งแต่การนำตัวไปขึ้นศาล ฝากขัง ดำเนินคดี และเนรเทศต่อไป
3. การเข้าเมืองมาทำงานของแรงงานต่างด้าวให้ถูกต้องตามกฎหมายจะต้องทำตามขั้นตอนในประเทศต้นทางเสียก่อนและมาตามโควต้าแต่ละช่วงเวลาที่รัฐไทยกำหนด แต่มีบางกรณีที่แรงงานต่างด้าวเข้ามาทำงานอยู่แล้วรัฐไทยก็อาจประกาศผ่อนผันหรือให้มาดำเนินการขึ้นทะเบียนทีหลังได้เช่นกัน แต่ต้องทำตามเงื่อนไขและมีนายจ้าง ถิ่นที่อยู่ สถานที่ทำงาน อย่างชัดเจน
4. การทำงานในบ้านซึ่งไม่มีการระบุรายละเอียดการทำงาน นายจ้างไม่อาจใช้งานลูกจ้างได้ตามอำเภอใจของนายจ้าง โดยต้องมีการใช้งานไม่เกินชั่วโมงการทำงาน และให้ในการดูแลสิทธิของผู้ใช้แรงงานเพื่อความปลอดภัยและสวัสดิการในการดำรงชีพ
5. หากมีการจับกุมแรงงานต่างด้าวผิดกฎหมายรัฐจะต้องดำเนินการตามกระบวนการยุติธรรมทางอาญา และใช้ พรบ.คนเข้าเมืองฯ อย่างเคร่งครัด ไม่สามารถแก้ไขปัญหาโดยใช้เงินเพราะจะนำไปสู่ความผิดเกี่ยวกับการให้หรือรับสินบนด้วย
6. หากแรงงานต่างด้าวเจ็บป่วยจะมีระบบประกันสังคมมารองรับก็ต่อเมื่อเป็นแรงงานต่างด้าวในระบบ หรือมีการจ่ายสมทบในระบบที่ออกแบบไว้เป็นทางเลือกในบางจังหวัดหรือบางโรงพยาบาล แต่ยังไม่มีระบบพื้นฐานที่ครอบคลุมสวัสดิการแรงงานต่างด้าวทั้งหมดทันที
ช่องทางเรียกร้องสิทธิ
1. การหนีภัยสงครามมาสามารถขออยู่หรือประสานให้องค์การระหว่างประเทศด้านมนุษยธรรมรับทราบเพื่อให้อยู่ภายใต้การคุ้มครอง รวมถึงอาจร้องต่อคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติได้
2. การขังรวม ขังลืม หรือละเมิดสิทธิของคนต่างด้าวโดยมิชอบด้วยกฎหมาย อาจแจ้งความต่อเจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครองหรือตำรวจได้
3. หากผู้ละเมิดเป็นเจ้าพนักงานรัฐเสียเองให้ร้องต่อผู้บังคับบัญชา หรือคณะกรรมการสิทธิมนุษยชน ผู้ตรวจการแผ่นดิน หรือร้องต่อ ปปช. ได้
4. หากยังไม่ได้รับการเยียวยาอาจฟ้องต่อศาลปกครองในกรณีการใช้อำนาจรัฐทั่วไป แต่ถ้าเป็นการละเมิดโดยความทุจริตส่วนบุคคลของเจ้าพนักงานให้ฟ้องศาลอาญา
5. การติดต่อเรื่องจ้างงานหรือหางานต้องดำเนินการผ่านกระทรวงแรงงานและสำนักงานแรงงานจังหวัด ตามเงื่อนไขและเวลาที่รัฐประกาศ
6. ลูกจ้างอาจร้องเรียนต่อกระทรวงแรงงาน หรือสำนักงานแรงงานประจำจังหวัด
7. การฟ้องร้องคดีทั้งหลายต้องดำเนินการในศาลแรงงานกลางหรือศาลแรงงานจังหวัด โดยศาลจะใช้ระบบไตรภาคีมีตัวแทนนายจ้าง ลูกจ้าง และผู้พิพากษาอาชีพ
สรุปแนวทางแก้ไข
การหลบหนีภัยสงครามใช้หลักการห้ามผลักดันกลับไปเผชิญการประหัตประหารซึ่งรัฐไทยต้องรับผู้หลบหนีและคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐาน การขังรวมขังลืมทำไม่ได้เพราะรัฐธรรมนูญรับรองสิทธิในกระบวนการยุติธรรมของบุคคลทั้งหลาย การเข้าเมืองผิดกฎหมายต้องใช้กฎหมายคนเข้าเมืองดำเนินการและเนรเทศออกนอกประเทศ การเรียกรับสินบนเป็นความผิดทางอาญา การจ้างงานคนทำงานในบ้านต้องมีสภาพการจ้างที่ไม่ขัดต่อกฎหมายเช่นเวลาและความปลอดภัย แรงงานต่างด้าวที่ถูกกฎหมายหรือได้รับการผ่อนผันสามารถเรียกร้องสิทธิต่อหน่วยงานด้านแรงงานและฟ้องศาลแรงงานได้ แต่ถ้าเป็นเรื่องการละเมิดสิทธิขั้นพื้นฐานของคนต่างด้าว เช่น รีดไถ ทำร้ายร่างกาย ข่มขืน แม้เป็นแรงงานเข้าเมืองผิดกฎหมายก็ใช้สิทธิฟ้องต่อหน่วยงานด้านสิทธิมนุษยชนหรือฟ้องศาลยุติธรรมและศาลปกครองได้ในฐานะบุคคลตามกฎหมายแม้มิใช่ชนชาวไทย