หญ้าขัดมอญ ไม้กวาดมอญเคียงลานบ้านคู่ลานนวดข้าว

องค์ บรรจุน

หญ้าขัดมอญ เป็นพืชล้มลุก ทรงพุ่มเตี้ย ตระกูลเดียวกับชบา ขึ้นเองตามธรรมชาติไม่ต้องปลูกและดูแลรักษา คนในสังคมเมืองคงไม่คุ้นชื่อคุ้นต้นไม้ชนิดนี้ หลายคนเห็นเป็นวัชพืชอย่างหนึ่งที่ต้องกำจัด นอกจากบางคนที่ช่างสังเกตธรรมชาติรอบตัวก็อาจจะพบว่า หญ้าขัดมอญ เป็นไม้พุ่มเตี้ยแตกกิ่งก้านหนาแน่น ใบเล็กเรียวเขียวเข้ม ยิ่งเวลาออกดอก สีเหลืองอ่อนหวานพราวพรายรายเรียงอยู่ทั่วทุกช่อใบ ชวนมองไม่น้อย แถมมีประโยชน์ในครัวเรือนหลายอย่าง ทั้งด้านการใช้สอยและสรรพคุณทางสมุนไพร

\\/--break--\>
หญ้าขัดมอญ มีชื่อภาษาไทยว่า ขัดมอญ ส่วนชื่อเรียกอื่นๆ ได้แก่ หญ้าขัด ขัดมอญ คัดมอญ หญ้ายุงปัดแม่ม่าย เป็นต้น ภาษาอังกฤษเรียกว่า Common sida หรือ Cuba jute นิเวศวิทยาและการแพร่พันธุ์ของหญ้าขัดมอญ พบขึ้นเองตามที่รกร้าง และป่าทั่วไปทุกภูมิภาค ชอบที่โล่งแจ้ง ไม่ชอบที่ชื้นแฉะ เจริญเติบโตได้กับดินทุกประเภท เป็นไม้พุ่มลำต้นตั้งตรง กิ่งก้านสาขามาก พืชใบเลี้ยงเดี่ยวเรียงสลับกัน ขอบใบหยักฟันเลื่อย ปลายใบแหลม ท้องใบมีขนสั้นๆ รูปแฉกปกคลุมบางๆ ดอกเป็นดอกเดี่ยวออกที่ซอกใบ กลีบดอกจะบางมีกลีบดอกสีเหลืองอ่อน กลีบเลี้ยงสีเขียว ผลเล็กค่อนข้างเรียบเมื่อแห้งจะแตกที่ปลาย ๕-๘ ฝา

หญ้าขัดมอญที่ว่านี้ เป็นไม้ล้มลุก อายุเพียงปีเดียว เมื่อดอกแก่เมล็ดร่วงแล้ว จะยืนต้นตายไปเอง คนต่างจังหวัดนิยมนำต้นไม้ชนิดนี้มาทำเป็นไม้กวาด เนื่องจากลำต้นของหญ้าขัดมอญมีกิ่งก้านสาขามาก เหนียว ไม่เปราะหัก เหมาะกับการใช้กวาดลานบ้านที่ไม่ต้องการความพิถีพิถันมากนัก และยังสามารถทำได้ง่ายๆ ด้วยตัวเอง แต่ด้วยความที่ต้นไม้กวาดมีวงจรชีวิตเพียง ๑ ปี ดังนั้นหากต้องการทำไม้กวาดไว้ใช้งานก็ควรทำเผื่อไว้หลายๆ อัน ให้พอใช้จนกว่าจะถึงปีหน้า ใช้เสร็จแล้วควรเก็บเข้าร่ม เพราะหากตากน้ำค้างและฝนจะผุเร็ว

หญ้าขัดมอญ เป็นชื่อที่ผมเพิ่งมาได้ยินภายหลัง ที่บ้านผมแถวสมุทรสาครเรียกกันว่า ต้นไม้กวาดมอญ เพราะชาวบ้าน โดยเฉพาะชาวนาสมัยก่อนนิยมถอนมาทั้งต้น สัก ๔-๕ ต้น เลือกเอาที่โตเต็มที่ กิ่งก้านจะแก่และแข็ง ไม่เปื่อยผุง่าย ตากแห้ง ปล่อยให้ใบร่วงหมด แล้วมัดรวมกันพอเหมาะมือ ตัดส่วนรากทิ้งไปบ้าง ใช้เป็นไม้กวาดสำหรับกวาดลานนวดข้าว ก่อนลงมือนวดข้าว หรือกวาดข้าวเปลือกให้กองรวมกัน บ้านไหนมีอาชีพทำนาก็มักจะมีไม้กวาดอย่างนี้ใช้กันทุกหลัง และใช้กวาดลานบ้านอย่างหยาบๆ คนไทยที่พบเห็นพากันเรียกว่า ไม้กวาดมอญ เพราะเห็นกันคุ้นตาว่า ตามลานบ้านและลานนวดข้าวของคนมอญมีเจ้าไม้กวาดชนิดนี้พิงฝาบ้านอยู่ด้วยกันทั้งนั้น คนมอญเรียกว่า “นอมอะเม่าะฮ์” (ต้นไม้กวาด) ส่วนบางหมู่บ้านเรียก “นอมเปรี่ยมาย” ที่แปลเป็นไทยว่า “ต้นแม่ม่าย” ในหมู่บ้านที่เรียกว่าต้นแม่ม่ายก็จะมีความเชื่อและข้อห้ามตามติดมา นั่นคือ ใช้กวาดเฉพาะลานบ้านเท่านั้น ห้ามน้ำขึ้นบนบ้านชั้นบนอย่างเด็ดขาด เพราะไม่มีสามีคนไหนอยากให้ภรรยาตัวเองเป็นม่าย

นอกจากประโยชน์ใช้สอยคือการทำไม้กวาด ตามชื่อเรียกของต้นไม้ชนิดนี้แล้ว ยังมีสรรพคุณทางยาอีกด้วย โดยชาวบ้านนิยมใช้เป็นยารักษาโรคได้หลายชนิด สรรพคุณทั่วไป เป็นต้นว่า ขับเสมหะ แก้อาเจียน แก้ไข้พิษโลหิต แก้สะอึก แก้พิษหัด แก้ดีพิการ แก้ไข้ตัวร้อน บำรุงกำหนัด แก้กามตายด้าน และแก้อีสุกอีใสหลบใน บางคนนิยมนำเฉพาะรากมาต้มน้ำกินเพื่อรักษาโรคความดันโลหิต ขับนิ่วในปัสสาวะ แก้ท้องผูก โดยอาจจะต้มเพียงอย่างเดียวรินน้ำกิน หรือต้มรวมกับรากหญ้าคา ซึ่งหญ้าขัดมอญกับหญ้าคานี้ ถือกันว่าเป็นสมุนไพรที่เกิดมาคู่กัน โดยเฉพาะสำหรับใช้เป็นยาขับปัสสาวะและลดความดันโลหิต

ประโยชน์อื่นๆ ได้แก่ นำใบมาตำคั้นเอาแต่น้ำ ทาบริเวณที่เป็นสิว ฝี และตุ่มหนอง รวมทั้งใช้เป็นสมุนไพรขัดผิว ปัจจุบันได้มีผู้นำหญ้าขัดมอญมาสกัดผลิตเป็นส่วนผสมในเครื่องสำอางค์ เช่น สบู่ ครีมอาบน้ำ มีสรรพคุณในการประทินผิวให้สดใส

เมื่อรู้ถึงประโยชน์ของต้นหญ้าขัดมอญกันแล้ว บางคนอาจต้องเปลี่ยนสายตาจากที่เคยมองว่าเป็นวัชพืช ยกระดับขึ้นเป็นพืชสมุนไพร และหากหลังบ้านหรือในสวนของใครที่มีสุมทุมพุ่มไม้ที่ยังรกเรื้อ ลองสอดส่ายสายตาหาเจ้าต้นหญ้าขัดมอญหรือไม้กวาดมอญดูบ้าง เห็นแล้วลองถอนติดมือมาสัก ๔-๕ ต้น กะว่ามัดแล้วกำพอเหมาะมือคนใช้ ตากแห้งแล้วใบมันก็จะร่วงไปเอง ไม่ต้องเสียเวลารูดทิ้ง มัดด้วยเชือกสัก ๒-๓ เปลาะ เก็บไว้กวาดลานบ้านหรือโคนไม้ใหญ่ สำหรับไว้เอนหลังนอนเล่น หลับไปด้วยความภูมิใจกับไม้กวาดฝีมือเราเอง ไม่ต้องซื้อหาแถมใช้งานได้นานจนลืม