เรื่องยุ่งๆ เกิดจากการไม่ได้รับความเป็นธรรมตามเงื่อนไขการสมัครเป็นสมาชิกของบริษัทจำกัดแห่งหนึ่ง ซึ่งได้เข้ามาชักชวนคนในพื้นที่ให้เข้าร่วมทำสัญญาประกันชีวิตแต่ไม่ได้ทำตามเงื่อนไขของสัญญาที่มาเล่าปากเปล่าและมีการปิดบังซ่อนเร้น เพิ่มเติมเงื่อนไขบางอย่าง เมื่อผู้เอาประกันตาย ญาติ ลูกหลานไปร้องขอรับประโยชน์กลับไม่ได้ตามสัญญา
“เรื่องมันเริ่มที่ย่าของข้าพเจ้าอาศัยอยู่ในอำเภอรอบนอกแห่งหนึ่งของจังหวัดเชียงใหม่โดยท่านอยู่ในบ้านลำพังคนเดียวเวลากลางวันเนื่องจากทุกคนต้องออกไปทำงานนอกบ้าน แต่ในละแวกใกล้เคียงก็มีญาติอยู่ ซึ่งในช่วงกลางวันนี้จะมีคนแวะเวียนเอาสินค้ามานำเสนอขายอยู่เนืองๆ แต่ก็ไม่ได้มีเรื่องให้เดือดร้อนอะไรมากมายเพราะไม่ได้เสียเงินซื้อของไปเยอะนัก จนมาวันหนึ่งมีตัวแทนจากบริษัทแห่งหนึ่งซึ่งเป็นคนคุ้นเคยกับย่าไปมาหาสู่กันอยู่บ่อยๆ ได้เข้ามาค่อยๆ ถามไถ่สารทุกข์สุขดิบอยู่เรื่อยๆ จนย่าตกลงใจจะซื้อประกันกับตัวแทนคนนี้
ในตอนแรกข้าพเจ้าก็แปลกใจเนื่องจากบริษัทนี้และพี่คนนี้ไม่ได้ขายประกันกับบริษัทยี่ห้อดังๆโดยตรง แต่เป็นบริษัทซึ่งประกอบธุรกิจเกี่ยวกับการเกษตรใน เชียงใหม่ ย่าข้าพเจ้าจึงเข้าไปเป็นสมาชิกของเครือข่ายบริษัทด้วย โดยพอข้าพเจ้าได้คุยกับย่าแล้วในครอบครัวลองเอาสัญญามาอ่านกันดูจึงเข้าใจว่ามันคล้ายๆ กับดาวน์ไลน์ขายตรงทั้งหลายที่เพื่อนๆ ข้าพเจ้าเคยชักชวนเข้าไปร่วมทำด้วยหลายครั้ง ส่วนพวกผู้ใหญ่ก็บอกว่ามันเหมือนกับพวกรวมกลุ่มสหกรณ์เผาศพที่ตามต่างจังหวัดจะมีอยู่ในหลายๆพื้นที่ แต่กลุ่มเหล่านั้นมักจะตั้งขึ้นจากกลุ่มคนในชุมชนเดียวกันที่มีความไว้เนื้อเชื่อใจกันเพราะเห็นหน้าค่าตาและรู้ว่าใครเป็นยังไง มีญาติพี่น้องที่ไหน และเกรงใจกันอยู่แล้ว พวกเราจึงงงกันเล็กน้อยเนื่องจาก บริษัทการเกษตรแห่งนี้ก็ไม่ได้ทำกิจการแบบนี้มาก่อน แต่ทำไมมาเริ่มกิจกรรมแบบนี้ด้วย อาจจะเป็นเพราะคลุกคลีกับเกษตรกรในพื้นที่ชนบทจนเห็นว่ามีกิจกรรมนี้และมีเงินหมุนเวียนกับกลุ่มต่างๆเป็นล้าน ถึงได้เข้ามาหาช่องทางทำกินแบบใหม่ที่ได้เงินชาวบ้านมากอดไว้แต่ต้องรู้จักจัดการความเสี่ยงถ้าผู้จ่ายประกันตายขึ้นมา
ลุงของข้าพเจ้าลองเอาสัญญามาดูรายละเอียดพบว่า ในสัญญานั้นบริษัทให้สิทธิตามเงื่อนไขและผลประโยชน์ที่จะได้รับดังนี้ ทุนประกันการเสียชีวิตจากอุบัติเหตุแบบกลุ่มกับบริษัทประกันภัยที่ทางบริษัทเกษตรแห่งนี้ไว้ติดต่อ หากเสียชีวิตจะได้รับเงินสูงถึง 200,000 บาท หากเป็นการเสียชีวิตปกติจะได้เงินร่วมบำเพ็ญกุศลงานศพให้ 50,000 บาท แต่มิได้มีการเขียนวงเงินคุ้มครองหากมีการเสียชีวิตปกติและโรคภัยแต่อย่างใด ทำให้เราเข้าใจแล้วว่าจริงๆ บริษัทเกษตรเป็นนายหน้ามาหาลูกค้าเอาจากเครือข่ายความสัมพันธ์กับเกษตรกรที่อยู่ในพื้นที่นั่นเอง
หลังจากนั้นย่าได้เสียชีวิตลงโดยสงบมิได้ประสบอุบัติเหตุแต่อย่างใด ทางครอบครัวจึงแจ้งไปทางบริษัทเพื่อรับเงินตามเงื่อนไขซึ่งเงินที่ระบุไว้คือ 50,000 บาทเพื่อใช้จ่ายในพิธีศพ แต่กลับไม่ได้รับความเป็นธรรม เนื่องจากบริษัทไม่นำเงินมาให้ แต่บอกให้ทางครอบครัวลงชื่อเพื่อรอคิวรับเงินทีหลัง
เห็นว่าข้าพเจ้าไม่ได้รับความเป็นธรรมดังนี้
1. บริษัทปัดความรับผิดชอบที่ตอนแรกบอกว่าหากเสียชีวิตจะนำเงินมาร่วมงานบำเพ็ญกุศล
2. บริษัทไม่ได้แจ้งให้หรือระบุว่าจะจ่ายเงินให้แค่วันละ 2 ศพ
3. ในเรื่องเงื่อนไขผลประโยชน์ที่จะได้รับไม่มีการแจ้งให้ทราบล่วงหน้าอย่างชัดเจน
วิธีแก้ในตอนแรก ทางญาติพี่น้องของข้าพเจ้าได้เข้าไปพูดคุยกับทางบริษัท รวมถึงไปสอบถามความกับคนอื่นๆที่เป็นสมาชิกในกลุ่มเดียวกัน กลับพบว่าสมาชิกหลายคนไม่ได้รับความเป็นธรรมเช่นเดียวกัน จึงเริ่มวิตกกันแล้วว่า หากเข้าชื่อรอคิวต่อไปก็ไม่อาจทราบได้ว่าเมื่อไหร่ โควตาวันละสองคนจะมาถึงเรา หรือซ้ำร้ายบริษัทอาจปล่อยให้เนิ่นนานไปเพื่อไม่ให้เราได้รับเงิน เพราะคงคิดว่าเราจะยุ่งอยู่กับงานศพ และการแบ่งมรดกหลังจากนั้น จนลืมๆเรื่องนี้ไป
หากบริษัทไม่ยอมมอบเงินให้จริงๆ ญาติพี่น้องของข้าพเจ้าก็คงไม่เอาเรื่องไปจ้างทนายฟ้องด้วยอีกเช่นกัน เพราะไม่รู้ว่าค่าจ้างทนาย การเสียเวลาไปขึ้นโรงขึ้นศาล แล้วเงินที่ได้มาก็ต้องแบ่งกันในหมู่ญาติหลายคน จนเหลือได้มาช่วยงานศพที่ลงเงินกันไปจริงๆกันแค่คนละไม่เท่าไหร่ ก็ไม่รู้ว่าญาติคนไหนจะเป็นคนไปเดินเรื่องทั้งหมด เพราะลุงที่เป็นพี่คนโตก็ทำงานอยู่อีกจังหวัดหนึ่งจะเทียวมาเทียวไปก็ลำบาก ทุกคนอยากจัดการเรื่องให้เสร็จไวไว จะได้กลับไปทำงานตามเดิม”
เค้าเลยมาคุยดูเผื่อว่าจะมีช่องทางไหนแก้ไขได้บ้าง เพราะลำพังจะให้จ้างทนายฟ้องเอามันก็ไม่ง่ายสำหรับครอบครัวเค้าเลยครับ
วิเคราะห์ปัญหา
1. การทำสัญญาประกันชีวิตโดยคู่สัญญาฝ่ายหนึ่งอาจมีความบกพร่องในความสามารถด้านการศึกษาข้อมูลสัญญาจะสามารถบังคับตามสัญญากันได้หรือไม่
2. ลักษณะสัญญาประกันชีวิตที่มีการระบุมาเสร็จสรรพล่วงหน้า คู่สัญญาไม่อาจแก้ไขสัญญาก่อนที่จะลงนาม ถือเป็นสัญญาสำเร็จรูป มีลักษณะเป็นข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมหรือไม่
3. การปิดบัง อำพราง ซ่อนเร้น เงื่อนไขข้อสัญญา หรือเพิ่มเงื่อนไขในการใช้สิทธิโดยคู่สัญญาอีกฝ่ายไม่รับรู้นั้น ทำให้ผลในการบังคับสัญญาเปลี่ยนไป จะมีผลทางกฎหมายอย่างไร
4. หากผู้รับสิทธิประโยชน์ไปขอรับสิทธิตามสัญญาประกันจากบริษัทประกันคู่สัญญาแล้วโดนปฏิเสธ บ่ายเบี่ยง ผู้ที่สัญญาระบุว่าเป็นผู้รับประโยชน์จะสามารถกระทำการเช่นไรได้บ้าง
5. มีวิธีการเรียกร้องสิทธิอย่างไรบ้างที่ไม่ทำให้เกิดค่าใช้จ่ายสูง และเสียเวลาไม่มากนัก
การนำกฎหมายมาแก้ไข
1. หลักกฎหมายนิติกรรมสัญญาจะต้องพิจารณาว่าขณะทำสัญญาคู่สัญญามีความสามารถในการเข้าทำสัญญาหรือไม่ กล่าวคือ มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ์ ไม่มีลักษณะบกพร่อง เพื่อให้เกิดความสามารถในการเข้าใจเนื้อหาสัญญาและแสดงเจตนาเข้าร่วมสัญญาด้วยความสมัครใจ สัญญาจึงจะมีผลบังคับกันได้ หาไม่แล้วจะมีลักษณะเป็นโมฆียะ คือ สัญญามีผลบังคับไปจนกว่าคู่สัญญาฝ่ายที่บกพร่องมาบอกล้างสัญญา หากยังอยู่ในอายุความหนึ่งปีนับจากรู้หรือสิบปีนับจากทำสัญญา คู่กรณีหรือทายาทมีสิทธิบอกล้างได้
2. ลักษณะการทำสัญญาประกันชีวิตอาจมีลักษณะการร่างสัญญาต้นแบบมาล่วงหน้า แต่ต้องให้สิทธิคู่กรณีในการอ่านและแก้ไขเพิ่มเติมหรือตัดทิ้ง แล้วจึงจะตกลงกัน แต่สัญญาส่วนใหญ่จะมีรูปแบบมาตรฐานของบริษัทก็ต้องพิจารณาว่าไม่มีข้อสัญญาที่ขัดกับกฎหมาย
3. สัญญาจะบังคับกันเท่าที่ปรากฏอยู่ในเอกสารสัญญา การเพิ่มเงื่อนไข และการปิดบังซ่อนเร้น ไม่อาจนำมาบังคับคู่สัญญาฝั่งที่ไม่รู้รายละเอียด หากมีการเพิ่มเติมหรือปิดบังซ่อนเร้นเนื้อหาทำให้คู่สัญญาอีกฝ่ายไม่รู้ เนื้อหาส่วนนั้นก็จะไม่มีผลบังคับทางกฎหมาย
4. ผู้รับประโยชน์มีสิทธิเรียกร้องสิทธิประโยชน์ตามสัญญาได้โดยการบังคับตามสิทธิที่กฎหมายแพ่งและกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งรับรองไว้ และอาจใช้สิทธิตามกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภคเพิ่มเติมได้อีกด้วย
ช่องทางเรียกร้องสิทธิ
1. การบังคับตามสิทธิในสัญญา เริ่มด้วยการทวงถามเพื่อให้ลูกหนี้ คือ บริษัทประกันชดใช้หนี้ประกันชีวิตตามที่ตกลงกันไว้ในสัญญา
2. หากยังไม่มีการชำระหนี้ หรือบ่ายเบี่ยงหลบเลี่ยง ก็สามารถนำความเดือดร้อนนี้ไปร้องยังสำนักงานคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค(สคบ.) (กรุงเทพฯ) หรือคณะอนุกรรมการคุ้มครองผู้บริโภคประจำจังหวัดในจังหวัดที่ท่านอาศัยอยู่ได้
3. เนื่องจากเรื่องนี้มีหน่วยงานรัฐเฉพาะที่ดูแลเรื่องอยู่จึงสามารถร้องเรียนไปที่หน่วยงานรัฐนั้นได้เพิ่มเติม กรณีนี้ คือ สำนักงานคณะกรรมการกำกับและส่งเสริมการประกอบธุรกิจประกันภัย (คปภ.)
4. มาตรการขั้นเด็ดขาด ผู้บริโภคสามารถนำเรื่องไปฟ้องยังศาลแพ่งและพาณิชย์ แผนกคดีผู้บริโภคได้ ซึ่งจะมีขั้นตอนและวิธีการดำเนินคดี รวมถึงไกล่เกลี่ยประนีประนอมที่เอื้ออำนวยความสะดวกให้กับผู้บริโภค
5. หากเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นแพร่หลาย มีประชาชนที่ประสบปัญหาเรื่องเดียวกันมากมาย ก็อาจรวมกลุ่มกันเพื่อร้องเรียนต่อสำนักงานคุ้มครองผู้บริโภค หรือฟ้องร้องดำเนินคดีเป็นกลุ่มก็ได้
สรุปแนวทางแก้ไข
ใช้หลักกฎหมายนิติกรรมสัญญาเกี่ยวกับประกันภัย และการดำเนินคดีผู้บริโภค ซึ่งกรณีนี้จะต้องมีการปฏิบัติตามข้อสัญญาที่มีการตกลงกันไว้ หากบริษัทประกันไม่ดำเนินการก็สามารถร้องเรียนต่อ คปภ. และ สคบ. รวมถึงฟ้องในศาลแพ่งแผนกคดีผู้บริโภคได้ ทั้งนี้จะต้องมีการศึกษาข้อสัญญาอย่างละเอียด หากมีลักษณะไม่เป็นธรรมอาจมีการฟ้องให้แก้ไขข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมด้วย