Skip to main content

การศึกษาสายสังคมศาสตร์มนุษย์ศาสตร์ ณ ต่างประเทศของนักศึกษาไทยในปัจจุบัน เป็นเรื่องที่สังคมไทยต้องตั้งคำถามให้มากว่า เรียนไปเพื่ออะไร เรียนแล้วได้อะไร ความรู้หรือทักษะที่ได้จะเป็นประโยชน์อะไรกับสังคม หรือครอบครัว   เนื่องจากนักเรียนแทบทั้งหมดใช้เงินทุนจากภาษีของรัฐ หรือทุนของครอบครัว   ดังนั้นความคุ้มค่า อรรถประโยชน์ และการชั่งวัดเรื่องการเสียโอกาสและสิ่งที่จะได้รับตอบแทนมาจึงเป็นสิ่งสำคัญ

                ผู้เขียนขอเปรียบเทียบระหว่างการศึกษากลุ่มประเทศอังกฤษ อเมริกา ออสเตรเลีย กับ ภาคพื้นทวีปยุโรป  โดยลองยกการศึกษากฎหมายมาเป็นกรณีตัวอย่าง เนื่องจากในสาขานี้มีผู้ไปศึกษาต่อเป็นจำนวนมาก   และการได้ใบปริญญาทางกฎหมายเป็นใบเบิกทางสำคัญสู่อาชีพสำคัญ ที่ทำให้คนจบเมืองไทยโดนกีดกันโอกาสการได้ทำงานในอาชีพ ผู้พิพากษา อัยการ ซึ่งมีการเปิดสนามสอบเล็ก และจิ๋ว ซึ่งเป็นที่ทราบกันดีว่า อัตราการแข่งขันต่ำกว่า การสอบสนามใหญ่เป็นอย่างมาก

                อย่างไรก็ดีการศึกษากฎหมายย่อมสะท้อนให้เห็นการเรียนในสาขาวิชาอื่นด้านสังคมศาสตร์มนุษย์ศาสตร์ได้ไม่น้อยเลยทีเดียว เนื่องจากมีลักษณะเกี่ยวเนื่องเชื่อมโยง หรือในบางมหาวิทยาลัยการเรียนกฎหมายสังกัดอยู่ในคณะเดียวกับสาขาวิชาอื่น   และในปัจจุบันการพยายามศึกษากฎหมายโดยเชื่อมโยงกับศาสตร์อื่นๆ เริ่มเป็นที่นิยมมากโดยเฉพาะในกลุ่มประเทศอเมริกา อังกฤษ ออสเตรเลีย   โดยที่ในภาคพื้นยุโรปการศึกษากฎหมายมิได้ตัดขาดจากการศึกษาความรู้อื่นๆที่เป็นฐานความคิดของกฎหมายนั้นๆ เช่น กฎหมายธุรกิจก็ต้องรู้ที่มาทางเศรษฐกิจ กฎหมายมหาชนก็ต้องศึกษาหลักรัฐศาสตร์ กฎหมายสิทธิมนุษยชนก็ต้องมีมุมมองแบบสังคมวิทยามานุษยวิทยา เป็นต้น

                สิ่งแรกที่ต้องตระหนักเป็นอย่างมากโดยเฉพาะที่จะไปเรียนในระดับบัณฑิตศึกษา (ปริญญาโท และเอก) โดยเฉพาะแบบที่ต้องไปทำวิทยานิพนธ์กับอาจารย์ที่ปรึกษาในมหาวิทยาลัยต่างประเทศ ก็คือ ปัจจุบันระบบการศึกษาในต่างประเทศแสดงออกอย่างชัดเจนว่าเป็นธุรกิจอย่างหนึ่งซึ่งออกแบบการให้การศึกษาแบบอุตสาหกรรม   ความคาดหวังเรื่องจิตวิญญาณความเป็นครู การเรียนการสอนแบบโลกตะวันออกที่มีการดูแลเอาใจใส่มาก ความผูกพันแบบครูกับศิษย์นั้น เป็นสิ่งที่ต้องตรวจสอบล่วงหน้าว่า อาจารย์ที่จะไปหานั้นเป็นคนอย่างไร แต่ที่อันตรายกว่า คือ ต้องตรวจทานว่า อาจารย์จะอยู่ประจำที่มหาวิทยาลัยนั้นอีกนานแค่ไหน

                นักศึกษาไทยจำนวนมากที่เดินทางไปศึกษาที่อังกฤษ ออสเตรเลีย และอเมริกา พบว่า อาจารย์จำนวนมากที่ตนเล็งไว้ให้เป็นที่ปรึกษา หรืออยากจะไปเรียนเพื่อดูดซับวิชานั้น ได้ย้ายมหาวิทยาลัยไปแล้ว ลาออกกะทันหัน ไปรับตำแหน่งใหม่ที่อื่น หรือบางกรณีลาไปทำงานวิชาการที่อื่น เช่น แลกเปลี่ยน วิจัย ลาพักเพื่อเขียนหนังสือ   รายละเอียดเหล่านี้เป็นสิ่งที่ต้องให้ความสำคัญเป็นอย่างมาก เพราะการไปเรียนคือการไปตามหาปรมาจารย์ มิใช่การไปใช้ ห้องสมุดหรืออินเตอร์เน็ตของมหาวิทยาลัยเท่านั้น   การโยกย้ายตำแหน่งของอาจารย์มหาวิทยาลัยเป็นไปตามระบบทุนนิยมที่มหาวิทยาลัยต่างๆทุ่มซื้อ คนดังไปประดับองค์กร เพื่อสร้างภาพลักษณ์ และผลงาน ในการไต่อันดับโลก ไม่ต่างอะไรกับทีมฟุตบอลออาชีพที่ทุ่มซื้อ นักฟุตบอลระดับซุปเปอร์สตาร์เพื่อเพิ่มยอมดขายเสื้อและของที่ระลึก และเพิ่มผลงานของทีม   และการซื้อตัวผู้จัดการก็มีให้เห็นประปราย เช่น อาจารย์ที่เป็นระดับผู้บริหารย้ายไปรับตำแหน่งที่มหาวิทยาลัยอื่น ซึ่งส่งผลกระทบต่อนักศึกษาที่กำลังทำวิทยานิพนธ์ กำลังจะมาทำด้วย หรือจะมาเรียนเพื่อดูดวิชา

                ถัดมาเป็นเรื่อง “เนื้อหา” ที่จะได้จากการศึกษา ปัจจุบันฐานข้อมูลจำนวนมากได้ย้ายไปอยู่บนอินเตอร์เน็ต ทั้งในรูปของหนังสือ บทความ ที่มีการส่งเข้าไปอยู่ในฐานข้อมูลแบบเสียค่าใช้จ่าย ซึ่งมหาวิทยาลัยชั้นนำของไทยก็ได้ลงทุนในส่วนนี้สามารถเข้าถึงข้อมูลเหล่านี้ไม่ว่าจะอยู่ที่ใดในโลก ขอเพียงผู้ศึกษารู้ประเด็น และมีความสามารถในการค้นหา ก็เข้าถึงข้อมูลได้ไม่ต่างจากคนที่ไปเรียนในต่างประเทศ   ยิ่งไปกว่านั้นบางมหาวิทยาลัยมีการแสดงรายละเอียดของเนื้อหา และโครงสร้างหลักสูตร ประเด็นสำคัญจนสามารถศึกษาได้ด้วยตนเอง   ที่พูดอย่างนี้เนื่องจากเมื่อไปเรียนจริง การศึกษาแบบ Student-Centered ก็มีลักษณะการค้นคว้าด้วยตัวเอง อาจารย์เพียงชี้แนะ แต่ไม่มาป้อนให้แบบอาจารย์ในประเทศไทยแน่ๆ มากที่สุดก็มีวิชาสัมมนาที่อาจารย์จะมาแนะนำ ชี้แนะ ให้ความเห็นเพื่อการศึกษาเพิ่มเติม   การบรรยายมีบ้างแต่ไม่ใช่วิธีการหลักในการศึกษาอีกต่อไป  

สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงวิธีการสอนนั้นมาจากอาจารย์ต้องใช้เวลาจำนวนมากไปกับการผลิตผลงานวิชาการเพื่อเพิ่มแต้มให้กับมหาวิทยาลัย และดึงดูดงบวิจัย และงบประมาณจากภาครัฐ เพราะมหาวิทยาลัยต้องยืนด้วยตัวเองโดยเฉพาะมหาวิทยาลัยในอังกฤษ ออสเตรเลีย อเมริกา ซึ่งแนวทางนี้มหาวิทยาลัยในไทยหลายๆแห่ง พยายามจะนำมาใช้แต่ยังมีความลักลั่น กล่าวคือ อยากจะเป็นมหาวิทยาลัยวิจัย แต่ยังให้อาจารย์มีภาระ “สอน” เป็นจำนวนมาก   ซึ่งมหาวิทยาลัยในต่างประเทศจัดการโดยเลือกให้อาจารย์สอนน้อยลง มีเวลาอ่านหนังสือ ทำวิจัย และเขียนหนังสือมากขึ้น  แต่ผลก็เกิดกับนักศึกษา คือ มีเวลาในชั้นเรียนกับอาจารย์น้อยลงมาก โดยเฉพาะเมื่อเทียบกับประเทศไทย                        

แต่ระบบมหาวิทยาลัยรัฐสวัสดิการในภาคพื้นทวีปยุโรปมีความแตกต่างในแง่ที่ว่า มหาวิทยาลัยเป็นบริการสาธารณะซึ่งอยู่ภายใต้การจัดการของรัฐ เพื่อประกันสิทธิของประชาชนในการเข้าถึงการศึกษา ระบบธุรกิจการศึกษาแบบทุนนิยมเต็มรูปแบบยังน้อยกว่าที่กล่าวไปโลกภาษาอังกฤษ   ดังนั้นจึงเห็นข่าวมหาวิทยาลัยชั้นนำ ที่มีความเชี่ยวชาญในบางศาสตร์ ตัดตัวเองออกจากการจัดอันดับระดับโลก เนื่องจากการบริหารจัดการไม่เอื้อให้ต่อสู้แบบมหาวิทยาลัยเชิงธุรกิจ ดูดคนดังไม่ได้ ไม่อาจจ้างอาจารย์มานั่งเขียนงานโดยไม่ต้องสอน หรือให้อาจารย์สอนน้อยก็อันตรายเพราะอาจโดนร้องเรียนจากนักศึกษาซึ่งเป็นผู้รับบริการ   ประเด็นนี้น่าสนใจเนื่องจากมหาวิทยาลัยแมนเชสเตอร์(ทราบกันดีว่าเป็นฝ่ายซ้าย นักศึกษาที่สนใจแนวสังคมนิยม แรงงานจะไปเรียนกันมาก) จะมีการสอนและบรรยายเยอะมาก เมื่อเทียบกับมหาวิทยาลัยอื่น  อาจมีสาเหตุมาจากประเด็นวิญญาณของรัฐสวัสดิการ และเกรงว่านักศึกษาฝ่ายซ้ายอาจประท้วงได้ หากไม่คุ้มกับเงินจำนวนมากที่ต้องจ่ายและกู้ยืมมาเรียน   เช่นเดียวกับเหตุการณ์ที่เกิดใน มหาวิทยาลัยบริสตอลในปี 2553-54 ที่นักศึกษาปาไข่ใส่รถเสด็จของเจ้าฟ้าชายชาร์ล เนื่องจากรัฐบาลจะตัดงบประมาณด้านการศึกษาแต่ไม่ตัดงบฯของราชวงศ์ (มหาวิทยาลัยฝ่ายซ้ายอีกเช่นกัน) อนึ่งกิจกรรมของนักศึกษาฝ่ายซ้ายเข้มแข็งและเปิดเผยมากในอังกฤษ

เมื่อถามว่าเรียนอะไร จะเห็นได้ชัดว่า โลกของภาษาอังกฤษซึ่งมีระบบกฎหมายคอมมอนลอว์เป็นกรอบคิดหลัก จึงเน้นไปที่การสร้าง “ข้อถกเถียง” และการโต้แย้งกันในเรื่องนั้นๆ เพื่อให้เห็นว่าในประเด็นที่ศึกษามีคนคิดไว้ว่าอย่างไร จะหาข้อโต้แย้งของนักคิดทั้งหลายมาสนับสนุนน้ำหนักในข้อถกเถียงของตนเพื่อให้บรรลุเป้าหมายตาม “ธง” ที่ตนวางไว้ได้อย่างไร เนื่องจากระบบคอมมอนลอว์ การเถียงกันในศาล การเถียงกันในรัฐสภา หรือแม้แต่การโต้กันระหว่างศาลกับรัฐสภา ถือเป็นสาระสำคัญของการ สร้างกฎหมาย ตีความกฎหมาย และสู้เพื่อชัยชนะแห่งคดี   จึงถนัดการ “ถกเถียง”

ต่างจากระบบซิลวิลลอว์ของภาคพื้นยุโรปมีรากฐานความคิดจากพัฒนาการทางสังคมการเมืองที่มีประวัติศาสตร์ความขัดแย้งต่อเนื่องมานานหลายร้อยปี จนมีการพิสูจน์ทฤษฎีและหลักการบางอย่างจนเกิด “กติกา” ซึ่งกำหนดไว้ล่วงหน้าว่าสังคมจะยึดถือแนวทางนี้ เมื่อมีมีความขัดแย้งก็จะควักเอาหลักการนี้มาตัดสิน   ดังนั้นการศึกษาในภาคพื้นยุโรปจึงเน้นไปที่การแสวงหาจุดกำเนิดทางความคิด ปรัชญา และเจตนารมณ์ของกฎหมาย เพื่อใช้เป็นกรอบหลักในการตีความกฎหมาย วินิจฉัยข้อเท็จจริง และการสร้างกฎหมาย จึงถนัดการ “วิเคราะห์ และค้นหา”

จึงไม่น่าแปลกใจว่าเหตุใดในโลกภาษาอังกฤษจึงมีคนทยอยเลิกศึกษาในระบบ เพราะการถกเถียงนั้นเกิดขึ้นได้ในประสบการณ์จริงของการทำงาน และหากดูปรากฏการณ์ในอินเตอร์เน็ตก็จะเห็นรูปแบบการศึกษาอยู่บนนั้นแล้วนั่นคือ “การถกเถียง” เพียงแต่ไม่ต้องจ่ายแพง และเป็นหนี้อีกบานเมื่อจบการศึกษา ต่างจากภาคพื้นยุโรปที่รัฐเป็นคนจ่ายอุดหนุน

 

ผู้เขียน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ทศพล ทรรศนกุลพันธ์
 

บล็อกของ ทศพล ทรรศนพรรณ

ทศพล ทรรศนพรรณ
ตลอดระยะเวลาแห่งความขัดแย้งทางการเมือง ได้มีกลุ่มต่างๆ เสนอทางออกของปัญหาด้วยการใช้กฎหมายมากมายหลายมาตรา   แต่มาตราหนึ่งซึ่งเป็นข้อถกเถียงมาก คือ การใช้รัฐธรรมนูญ ม.7 ตั้งแต่เมื่อคราวที่ยังใช้รัฐธรรมนูญฉบับปี 2540 เรื่อยมาจนถึง ฉบับปี 2550   คนจำนวนไม่น้อยคงสงสัยมากว่า มาตรา 7
ทศพล ทรรศนพรรณ
เอาล่ะครับ พ่อแม่พี่น้อง เรื่องถัดไปนี่คงเป็นความสนใจของเพื่อนพ้องหลายๆพื้นที่นะครับ ผมได้รับแจ้งเข้ามาว่า  เจ้าพนักงานขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่หนึ่งมีการเพิกเฉย ละเลย ดูแลปัญหาความเดือดร้อนของคนในพื้นที่ แถมยังมีเรื่องราวกินสินบาทคาดสินบนทำให้ชาวบ้านจนปัญญาจะหาทางแก้ไขเข้าไปอีก&n
ทศพล ทรรศนพรรณ
พลังเหนือมนุษย์ ที่จะพูดถึงในครั้งนี้ประกอบไปด้วยสองส่วน คือ พลังธรรมชาติ และพลังลี้ลับ   ซึ่งกฎหมายก็ได้พูดถึงสองสิ่งนี้อยู่ไม่น้อยทีเดียว
ทศพล ทรรศนพรรณ
เรื่องนี้เป็นสารพัดปัญหาที่เกิดขึ้นกับผู้ใช้แรงงานในยามที่เจอกับภาวะเศรษฐกิจตกสะเก็ด เราคงได้ยินเสียงผู้ประกอบการบ่นให้ฟังว่า ยอดสั่งซื้อตก กำไรหด ต้องลดกำลังการผลิตเพื่อให้บริษัทอยู่รอดกันใช่ไหมครับ  แต่ทราบไหมครับว่า ทุกครั้งที่บอกว่าขาดทุนและต้องลดต้นทุนหรือกำลังการผลิตนั้น มันหมายถึงการป
ทศพล ทรรศนพรรณ
             กฎหมายสมัยใหม่ที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบันนี้ มีสิ่งที่ต้องเข้าใจร่วมกันว่า ได้ให้อำนาจเด็ดขาดแก่รัฐในการบีบบังคับประชาชนในรัฐ และลงโทษผู้ที่ฝ่าฝืนกฎหมายโดยการใช้ความรุนแรงนับตั้งแต่ การประหารชีวิต การจำคุก การควบคุมตัว ริบทรัพย์ ในระบบกฎหมายอาญา  ไ
ทศพล ทรรศนพรรณ
ทุกท่านคงทราบกันแล้วนะครับว่าปัจจุบันกฎหมายไทยเกี่ยวกับเรื่องข่มขืนได้มีการปรับปรุงแก้ไขไปให้ทันกับสภาพปัญหาที่เกิดขึ้นจริง เพราะมิใช่เพียง
ทศพล ทรรศนพรรณ
คงมีหลายคนสงสัยว่าทำไมนักกฎหมายมักย้ำเสมอว่าปัญหาทางกฎหมายต้องตอบในลักษณะ “หนึ่งคำถาม หนึ่งคำตอบ”    กล่าวคือ ในปัญหาเรื่องนั้นจะต้องมีคำชี้ขาดขององค์กรตุลาการหรือองค์กรวินิจฉัยชี้ขาดที่ชัดเจนแน่นอนเพียงหนึ่งเดียว   ห้ามมีคำตอบแตกต่างหลากหลาย   เช่น  
ทศพล ทรรศนพรรณ
เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งกับผู้ใช้รถใช้ถนนทั้งในเมืองและต่างจังหวัด เนื่องจากในบางเส้นทางจะมีด่านตรวจของเจ้าหน้าที่รัฐ ซึ่งเราก็ไม่แน่ใจว่าจะต้องปฏิบัติตัวอย่างไรเมื่อถูกกักตัวหรือขอตัวค้นรถตอนถึงด่าน   ทั้งยังสงสัยกับพฤติกรรมของเจ้าหน้าที่ตรงด่านว่าใช่ตำรวจหรือไม่ มีอำนาจหน้าที่อะไ
ทศพล ทรรศนพรรณ
       หลายครั้งที่เราสงสัยกันว่าทำไมเรื่องที่เค้าเถียงกันแทบเป็นแทบตายไม่มีคำตอบที่ชัดเจนสักที ตำรวจก็บอกว่าต้องทำตามกฎหมายข้อนี้ นักกฎหมายก็อ้างว่าไม่ได้ต้องดูกฎหมายอีกฉบับด้วย แล้วพอไปออกรายการทีวีเถียงกันก็ยังไม่ค่อยจะรู้เรื่อง เพราะปัญหาเดียวกันไหงมีกฎหมายมาเกี่ยวข้องต้อง
ทศพล ทรรศนพรรณ
ปัจจุบันมีคนจำนวนมากเข้าไปทำงานตามร้านอาหารหรือสถานบริการต่างๆมากขึ้นกว่าแต่ก่อน ตามจำนวนร้านรวงที่ผุดขึ้นมาเป็นดอกเห็ด จุดไหนมีคนทำงานหรือเรียนหนังสือเยอะๆก็จะมีร้านตั้งมาดักไว้เต็มไปหมด ก็มีคนพูดไว้เยอะว่าร้านอาหารที่ขายเครื่องดื่มแอลกอฮอล์เป็นแหล่งมั่วสุมของนักศึกษาหรือว่าคนทำงานในวัยหนุ่มสาว&
ทศพล ทรรศนพรรณ
ตอนนี้เราจะมาดูกันนะครับว่า ทำไมเมื่อเกิดความขัดแย้งขึ้นมาในสังคม เราจึงต้องใช้กฎหมายมายุติความขัดแย้ง   เหตุผลของเรื่องนี้ก็ต่อมาจากตอนที่แล้วซึ่งเราบอกว่า กฎหมาย คือ กติกา ที่สังคมกำหนดขึ้นมาร่วมกัน เพื่อชี้ว่าเมื่อเกิดเหตุการณ์ต่างๆขึ้น แล้วตกลงกันไม่ได้ จะ “ยุติ” ความขัดแย้งอย่างไรใ
ทศพล ทรรศนพรรณ
เรื่องที่ผมจะเอามาเล่าสู่กันฟังเป็นความเดือดร้อนแสนสาหัสของน้องสองคนซึ่งได้รับผลกระทบจากการประกาศภาวะฉุกเฉิน เคอร์ฟิว ในช่วงที่มีการปราบปรามและสลายการชุมนุม   ซึ่งมันเกี่ยวพันกับชีวิตคนธรรมดาอย่างเราๆท่านๆมากขึ้น เพราะสถานการณ์ทางการเมืองในประเทศไทยตั้งแต่ปี 2