ผมรู้จักกับคุณหมอสงวน นิตยารัมภ์พงศ์ ตอนอายุ 18 ปี สมัยที่ได้เริ่มวาระการเป็นกรรมการควบคุมคุณภาพมาตรฐานบริการสาธารณสุข จากสายองค์กรเอกชนด้านเด็กและเยาวชน เมื่อหลายปีก่อน
ตอนเข้าร่วมประชุมกับคณะกรรมการในตอนแรกๆ ผมค่อนข้างจะเกร็งเพราะคณะกรรมการแต่ละท่านเป็นผู้ใหญ่ที่มีความสำคัญต่อวงการสาธารณสุขและสังคมและอาวุโสห่างจากผมมากกว่า 20 ปี
ตอนนั้น คุณหมอสงวน ทำหน้าที่เป็นเลขานุการในที่ประชุม และเมื่อประชุมเสร็จสิ้น ผมได้เข้าไปทักทายและแนะนำตัวเองกับท่าน ท่านมีความเป็นกันเองและให้เกียรติกับผมมากและได้บอกให้ผมสบายใจ มั่นใจและเชื่อมั่นในการทำหน้าที่ของตนให้ดีที่สุด
หลังจากเจอกันครั้งแรก ผมก็ได้พบเจอกับคุณหมอ ในวาระอื่นๆ คุณหมอได้ทำหน้าที่ของตนเองในฐานะเลขาธิการของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติได้อย่างเต็มที่ เต็มความสามารถ ทุกๆ ครั้งที่ผมเห็นคุณหมอเสวนาหรือบรรยายเป็นวิทยากรด้านหน้าเวที ผมจะรู้สึกรับรู้ได้ถึงความตั้งใจ พลังใจ หลายๆ อย่างที่เผยออกมาปรากฏแก่ความรู้สึกของผู้เข้าร่วมเวที
ผมทราบดีว่าคุณหมอเป็นหมอคนหนึ่งที่ได้บุกเบิกเส้นทางของการสร้างหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า ร่วมกับเครือข่ายหลายภาคี และยังเป็นคนที่ยึดมั่นต่ออุดมการณ์ ความเชื่อ ศรัทธาของตนต่อระบบสาธารณสุขที่เข้าถึงแก่ประชาชนทุกๆ คนที่อยู่บนผืนแผ่นดินไทยอย่างทั่วถึงและเท่าเทียมซึ่งท่านก็ได้ดำเนินมาตั้งแต่ทำหน้าที่เป็นแพทย์ เป็นบุคลากรของสาธารณสุขที่มองเห็นประโยชน์ของตนเป็นที่สอง รองจากประโยชน์ของผู้อื่น
ระบบประกันสุขภาพแห่งชาติเกิดขึ้นด้วยเจตนารมณ์ ที่ต้องกรให้ประชาชนทุกคนได้รับสิทธิขั้นพื้นฐานของตน ซึ่งระบบประกันสุขภาพต้องเป็น “รัฐสวัสดิการ” ไม่ใช่เป็นเพียงแค่การ “สงเคราะห์” และทุกคนในผืนแผ่นดินไทย ต้องเข้าถึงการรักษาพยาบาล และบริการสาธารณสุขที่มีคุณภาพและมาตรฐานอย่างเท่าเทียมกัน
แม้ว่าทุกวันนี้ในตัวระบบประกันสุขภาพแห่งชาติ จะพัฒนาระบบสิทธิประโยชน์ การมีส่วนร่วมของท้องถิ่นในการจัดการบริการสุขภาพในชุมชน การพัฒนาระบบบริการหลายๆ ส่วน แต่ก็ยังคงมีปัญหาเกี่ยวกับสิทธิการเข้าถึงของประชาชนหลายส่วน เช่น คนที่ไร้สัญชาติ ไม่มีเลข 13 หลัก ที่จะยืนยันว่าเป็นคนไทย หรือแม้แต่บริการบางอย่างเช่น ฟอกไต ที่ก็เพิ่งจะเริ่มเข้าสู่ชุดสิทธิประโยชน์ เป็นต้น
พวกเราที่เป็นเครือข่ายภาคประชาสังคมที่ติดตาม เกี่ยวข้องกับงานสุขภาพต่างมุ่งหวังให้ระบบประกันสุขภาพแห่งชาติเป็นระบบที่เอื้อต่อคนทุกคนให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ รวมถึงการเคารพสิทธิของทุกคนในฐานะที่เป็นมนุษย์เช่นเดียวกัน ไม่ว่าคนๆ นั้น จะอายุเท่าไหร่ เพศไหน อาชีพอะไร เชื้อชาติไหน ก็ตาม...
คุณหมอสงวน รับรู้ถึงสิ่งที่ประชาชนต้องการมาตลอด และชั่วชีวิตที่ท่านเป็นเลขาธิการสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ท่านก็ได้มีส่วนสำคัญในการผลักดันสิ่งที่ประชาชนต้องการและตอบสองต่อประโยชน์และสิทธิของประชาชน เช่น การทำCL การพัฒนาระบบบริการส่งต่อ การรณรงค์เรื่องบริการปฐมภูมิ สิทธิประโยชน์ต่างๆ เช่น เรื่อง ยาต้านไวรัสเอชไอวี เป็นต้น
ทั้งนี้ในช่วงที่เกิดเหตุการณ์สึนามิ คุณหมอก็เป็นตัวตั้งตัวตีในการจัดกิจกรรมอาสาสมัครเยาวชน U Volunteers ไปช่วยเหลือผู้ประสบภัยในครั้งนั้น ซึ่งถือว่าเยาวชนที่ได้เข้าร่วมกิจกรรมดังกล่าวก็ได้เรียนรู้เรื่องการเป็นอาสาสมัครและจิตสาธารณะไปด้วย...
นอกจากความเป็นหมอแล้ว คุณหมอยังได้ตั้งมั่นในการปฏิบัติธรรม เจริญสติอย่างมุ่งมั่น ตอนที่ผมได้พบกับคุณหมอเมื่อครั้งที่พระอาจารย์ติช นัท ฮันห์ มาจัดภาวนาที่เชียงใหม่เมื่อกลางปี 2550 ตอนนั้นเราได้สนทนาธรรมกัน ขณะที่คุยกันผมรับรู้ได้ถึงสภาวะจิตแห่งปัจจุบันที่คุณหมอดำรงสติระลึกรู้ ขณะที่เราสนทนากัน เราต่างหยุดการกระทำต่างๆ เช่น การเดิน การดื่ม แต่หันมานั่งพูดคุยกันในสภาวะปัจจุบัน
ผมเคารพนับถือคุณหมอในฐานะที่ท่านเป็นผู้ใหญ่ในวงการสาธารณสุขแต่ไม่มีอาการถือตัวเลยแม้แต่น้อย แม้ว่าผมจะอายุน้อยกว่าหลายเท่า แต่ท่านก็ให้เกียรติทั้งในฐานะญาติธรรมและผู้ร่วมสายงานในสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ
เมื่อตอนที่ผมทราบข่าวว่าคุณหมอต้องเข้ารักษาตัวที่โรงพยาบาลในช่วงสองสัปดาห์ก่อนที่จะเสียชีวิต ได้ทราบว่าญาติมิตรที่เคารพรักคุณหมอได้ร่วมกันภาวนาให้แก่ท่าน ซึ่งผมเองก็ได้ภาวนาและแผ่เมตตาให้แก่เจ้ากรรมนายเวร สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ทั้งหลายในสากลโลก เพื่อให้ช่วยบรรเทาอาการป่วยของคุณหมอให้ดีขึ้นๆ ทว่าอย่างไรเสียในที่สุดแล้ว คุณหมอก็ได้จากโลกนี้ไปอย่างไม่มีวันกลับ และผมเชื่อว่าท่านจะจุติในภพภูมิที่ดีอย่างแน่นอน
ผมเชื่อมั่นว่าการจากโลกนี้ไปอย่างไม่มีวันกลับของคุณหมอจะไม่จบลงเพียงกายและจิตเท่านั้นหากแต่กายของท่านยังมีประโยชน์ต่อนักศึกษาแพทย์จำนวนไม่น้อย ดั่งที่ท่านได้มีเจตนาบริจาคร่างกายแก่คณะแพทย์ ส่วนจิตวิญญาณของการเป็นนักพัฒนา นักต่อสู้ เพื่อคนอื่นด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ จะยังดำรงอยู่ต่อไป....ตราบเท่าที่มนุษย์ยังดำรงตนอยู่ในผืนโลกใบนี้
ขอให้ดวงจิตของคุณหมอสงวน ไปสุคติภูมิครับ.....