ดูเหมือนว่า บางคราวการอยู่ร่วมกันของผู้คนนั้นเป็นเรื่องยากลำบากนักหนา ด้วยวิถี วิธีที่ผ่านไปของพวกเขาทั้งหลาย สิ่งที่ปรากฏดูเหมือนว่าอะไรก็ตามที่มันมากเกินไป ล้วนเป็นเรื่องเลวร้าย หรือบางอย่างมิได้ถึงขั้นเลวร้ายมันก็เกิดเป็นเงื่อนไขที่นำไปสู่ความล้มเหลว สู่ความขาดพร่องของวิถี หรือการปิดกั้นการเรียนรู้
ดังว่า...สถานการณ์จำลองหลายครั้งในกิจกรรมการเรียนรู้ ที่เรามักพบเห็นผู้คนผู้....มากเกินไปทั้งหลาย เช่น เงียบเกินไป ก้าวร้าวเกินไป นั่นก็เป็นตัวปิดกั้นการเรียนรู้ของชีวิต ทั้งหมดนั้นมันบ่งบอกว่าบางมนุษย์นั้นชอบอยู่คนเดียว มีความหมายลึกล้ำกว่านั้นหรือไม่ การอยู่คนเดียว เพียงตัดสินใจเอง เผชิญเอง รับผิดชอบเอง อาจจะเป็นเรื่องไม่ยากที่ผู้คนจะกระทำได้ แต่มันจะทำให้เราเติบโตได้อย่างไร เพราะเราจะไม่ได้เห็นความคิด หรือเรื่องราวที่แปลกใหม่เลย
ว่าถึงการอยู่ร่วมกันเป็นสังคม หรือชุมชน หรือกลุ่มคน แน่นอนอยู่ว่าจะมีบางเรื่องราวที่ไม่ถูกใจเรา บางความเห็นของเราจะไม่ได้นำไปสู่การปฏิบัติ หรือบางเรื่องก็ไม่ได้รับการใส่ใจ และไม่อาจเลี่ยงว่าบางคราวเราก็แสดงออกถึงความโง่เขลา ซึ่งทุกคนมีภาวะนี้อยู่แล้ว ทั้งหมดนั้นถ้าเข้าใจมันได้ มันก็จะหมายความว่ากลุ่มต้องเลือกสิ่งที่ดีที่สุด สำหรับกลุ่ม ไม่ใช่สิ่งที่ดีที่สุดสำหรับใครคนใดคนหนึ่ง
แน่นอน...นี่คือสังคมในอุดมคติ ในสังคมนั้นทุกคนต้องเป็นผู้นำ ทุกคนมีส่วนร่วม ไม่มีใครหรือกลุ่มใครกุมอำนาจอยู่เพียงคนหรือกลุ่มเดียว ซึ่งก็เหมือนเดิมล่ะว่า ความต้องการของกลุ่มบางเรื่องไม่ตรงกับความต้องการของเรา
หลักการดูว่าไม่ยากนัก รูปแบบทางกายภาพก็ดูไม่ยากนัก ตามเหตุตามผลก็ไม่ยากนัก ความสำเร็จ ความล้มเหลว วิถีวิธีก็ชัดเจนแล้ว แต่สิ่งที่ยากคืออะไร... ส่วนที่ยากที่สุดมนุษย์มีความรู้สึก มีกิเลสของตัวเอง มีความปรารถนา ความต้องการส่วนตัว มีด้านมืดด้านสว่างที่ต่างไป และนี่คือจุดเริ่มต้นของความขัดแย้ง และเมื่อมองตามอุดมคติแล้ว ความขัดแย้งนั้นก็เป็นเรื่องธรรมดา ความสำเร็จหรือล้มเหลวของสังคมนั้นๆ คืออะไร มันก็ย่อมจะมาจากว่า สังคมนั้นๆ จัดการความต่างความเหมือนอย่างไร จัดการกับความขัดแย้งของกลุ่มอย่างไร ที่สำคัญคือจัดการกับความขัดแย้งในตัวเองได้อย่างไร นี่คือหนทางหรือไม่...
ที่สุดแล้ว มนุษย์ไม่มีทางเลือกอื่น นั่นคือการต้องอยู่กันเป็นสังคม ผู้คนจะแสวงหา เรียนรู้ ดำรงอยู่อย่างเป็นสุขได้เพียงใด ล้วนขึ้นอยู่กับความวางใจ ว่าจะวางใจไว้ตรงไหน จะจัดการกับความขัดแย้งทั้งหลายทั้งปวง จะจัดการกับความเหมือน ความต่างทั้งปวงนั้นอย่างไร ว่าตามอุดมคติแล้ว ผู้คนก็ต้องมีพื้นที่ของตัวเอง มีพื้นที่ในการแสดงออก ได้รับรู้วิถีของตัวเอง และผู้คนอย่างแท้จริงนั่นเอง
หรือว่าการอยู่รวมกันของพวกเราทั้งหลายนั้นจะมิใช่บทกวีที่งดงาม...