ศยามล ไกยูรวงศ์
คำว่า “ประชาธิปไตย” ในสารานุกรมวิกิพีเดีย กล่าวไว้ว่า “เป็นระบอบการปกครองแบบหนึ่ง ที่บริหารอำนาจรัฐ ซึ่งมาจากเสียงข้างมากของพลเมือง ผู้เป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตย โดยพลเมืองอาจใช้อำนาจของตนโดยตรงหรือผ่านผู้แทนที่ตนเลือกไปใช้อำนาจแทนก็ได้ ประชาธิปไตยยังเป็นอุดมคติที่ว่าพลเมืองทุกคนในชาติร่วมกันพิจารณากฎหมายและการปฏิบัติของรัฐ และกำหนดให้พลเมืองทุกคนมีโอกาสเท่าเทียมกันในการแสดงความยินยอมและเจตนาของตน”
นอกจากนี้ “ประชาธิปไตย” ตามทฤษฎีทางรัฐศาสตร์ที่ร่ำเรียนกันมา ยังหมายถึง การแบ่งแยกอำนาจอย่างเป็นอิสระ คืออำนาจนิติบัญญัติ อำนาจบริหาร และอำนาจตุลาการ ทั้งสามอำนาจต้องมีการถ่วงดุลซึ่งกันและกัน ระบบพรรคการเมืองจึงเป็นผู้แทนของประชาชนที่ถูกเลือกตั้งขึ้นทำหน้าที่ของฝ่ายบริหาร และฝ่ายนิติบัญญัติ
แต่ทว่าสถานการณ์ของสังคมไทยวันนี้ ความน่าเชื่อถือและความไว้วางใจของทั้งสามอำนาจนั้นล้มเหลวโดยสิ้นเชิง อันเนื่องมาจากรากเหง้าในการได้มาของสามอำนาจตั้งแต่ในระดับหมู่บ้าน อำเภอ จังหวัด และระดับประเทศที่ไม่เป็นประชาธิปไตยตั้งแต่ต้นทาง ประชากรส่วนใหญ่ของสังคมไทยยังเป็นสังคมชนบทกึ่งเมืองที่ถนนไปถึงหมู่บ้านเดินทางได้สะดวก ก็ยังมีวัฒนธรรมของการพึ่งพาอาศัยอยู่ร่วมกัน และมีสายสัมพันธ์ญาติพี่น้องและยึดโยงด้วยหลักศาสนาของทุกศาสนา การเคารพเชื่อมั่นในผู้นำของชุมชน ไม่ว่าจะเป็นผู้นำศาสนา ผู้นำหมู่บ้าน ผู้นำทางประเพณี ด้วยเหตุนี้ระบบพรรคการเมืองตั้งแต่นักการเมืองท้องถิ่นไปจนถึงนักการเมืองระดับชาติ ซึ่งเป็นกลุ่มทุนในชุมชน และเชื่อมโยงกับทุนระดับชาติและทุนต่างชาติ
จากเดิมระบบอุปถัมภ์ในหมู่บ้านคือการพึ่งพาผู้นำที่มีสถานะทางสังคมที่สูงกว่า หรือผู้นำทางศาสนา โดยการอุปถัมภ์เกื้อกูลอยู่บนฐานทางศีลธรรม และนำพาให้หมู่บ้านอยู่รอดร่วมกัน แต่ในช่วงสามสิบปีที่สังคมหมู่บ้านเปิดมากขึ้นจนถึงวันนี้ ระบบอุปถัมภ์ในหมู่บ้านคือการให้ยืมเงินแบบขายฝาก แบบให้กู้ในอัตราดอกเบี้ยแพง และหลอกให้เซ็นใบเปล่าในการยึดถือครองที่ดินและทรัพย์สิน ตลอดจนการแย่งชิงทรัพยากรธรรมชาติตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน ซึ่งทำให้สมาชิกในหมู่บ้านเป็นผู้อยู่ใต้อุปถัมภ์ของคนในท้องถิ่นและไต่เต้าเป็นนักการเมืองท้องถิ่นและนักการเมืองระดับชาติ และคนเหล่านี้ก็คือนายอุปถัมภ์ที่มีเส้นสายแบ่งปันผลประโยชน์ร่วมกันกับผู้นำชุมชน เจ้าหน้าที่รัฐในท้องถิ่น โดยผ่านระบบส่งต่ออุปถัมภ์ซื้อเสียงกันอย่างง่ายดาย จึงไม่ต้องแปลกใจประเทศไทยได้นักการเมืองระดับชาติแบบนักเลงโตที่อยู่กับวัฒนธรรมเงินตรา เพราะฉะนั้นการเลือกตั้งวุฒิสมาชิกจึงอยู่ในสภาพไม่แตกต่างกัน อาจจะมีบางจังหวัดที่เป็นเมืองใหญ่ซึ่งซื้อขายเสียงได้ยาก ก็จะได้วุฒิสมาชิกที่มีคุณภาพ
รัฐบาลและนักการเมืองเป็นอย่างไร ก็เป็นตัวสะท้อนสังคมและวัฒนธรรมของคนเลือกตั้งเป็นอย่างนั้น สิทธิของ 1 เสียง มีความหมายและมีพลังในช่วงเลือกตั้ง แต่หลังจากที่มีรัฐบาล เสียงของ 1 เสียง นั้นไร้ความหมาย โดยเฉพาะหากมีความเห็นที่แตกต่างหรือไม่เห็นด้วย เสียงข้างมากก็จะเป็นฝ่ายชนะ โดยขาดการรับฟังในการเคารพสิทธิของทุกคนมีโอกาสเท่าเทียมกัน ในกระบวนการร่างกฎหมายของอำนาจนิติบัญญัติ การบริหารประเทศของอำนาจบริหาร เสียงของพรรคฝ่ายค้าน รวมทั้งเสียงของประชาชน ที่กล่าวกันว่าเป็นเสียงสวรรค์ ไร้ความหมายอย่างสิ้นเชิงต่อการรับฟังและนำมาพิจารณาในการร่างกฎหมาย และการบริหารประเทศที่มีการยอมรับอย่างฉันทามติ
กรณีร่างกฎหมายนิรโทษกรรม ร่าง พ.ร.บ.ให้อำนาจกระทรวงการคลังกู้เงินเพื่อการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานด้านคมนาคมขนส่งของประเทศ พ.ศ.... หรือ ร่าง พ.ร.บ.เงินกู้ 2 ล้านล้านบาท ในวาระ 3 ด้วยคะแนนเสียง 63 ต่อ 13 ที่ผ่านมาได้ในการพิจารณาของวุฒิสภา การแก้ไขรัฐธรรมนูญในมาตรา 190 ที่เกี่ยวกับการทำสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการค้าและการลงทุน โดยไม่ต้องผ่านการพิจารณาของรัฐสภา ซึ่งผ่านการพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎรในวาระสอง และวุฒิสภาในช่วงกลางดึกที่ผู้คนนอนหลับใหล การกระทำดังกล่าวจึงเป็นเกมการเมืองที่ไม่เคารพเสียงของประชาชน
ในการบริหารประเทศของอำนาจบริหาร ซึ่งเป็นผู้แทนของทุกคน จำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องตระหนักในการแก้ไขปัญหาทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมที่คนไทยกำลังเผชิญ กับการพัฒนาแบบโลกาภิวัฒน์ แต่รัฐบาลกลับอยู่ข้างเดียวกับฝ่ายทุนที่โหมกระหน่ำการพัฒนาโครงการขนาดใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นโครงการเงินกู้ 2 ล้านล้านบาท หรือโครงการบริหารจัดการน้ำ 3.5 แสนล้านบาท โดยขาดหลักธรรมาภิบาลของการบริหารประเทศแบบโปร่งใส ขาดการวางแผนพัฒนาเชิงพื้นที่ในเบื้องต้นของการพัฒนาโครงการว่ามีความเหมาะสมในการใช้ที่ดิน กระทบต่อปัญหาสิ่งแวดล้อมมากน้อยอย่างไร และเป็นประโยชน์กับประชาชนและประเทศอย่างไร หลีกเลี่ยงการปฏิบัติตามขั้นตอนทางกฎหมาย โดยการออกกฎหมายพิเศษเพื่อกู้เงินนอกเงินงบประมาณ ทำให้ไม่ต้องผ่านการตรวจสอบของสำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน กรณีโครงการบริหารจัดการน้ำ 3.5 แสนล้านบาท ใช้วิธีการประมูลและดำเนินการก่อสร้าง ซึ่งเป็นช่องทางของกระบวนการคอรัปชั่น หากศาลปกครองไม่ตัดสินให้ต้องตัดเวทีรับฟังความคิดเห็น โครงการนี้ก็จะมีการดำเนินการไปอย่างฉลุย แต่จากการจัดเวทีรับฟังความคิดเห็น มีเสียงคัดค้านจากประชาชนเกือบทุกเวที ในบางเวทีที่ประชาชนเห็นด้วย ก็มีการจัดฉาก หรือบางเวทีมีประชาชนมาร่วมน้อย สถานการณ์ดังกล่าวเป็นที่ประจักษ์ว่าสิทธิใน 1 เสียงได้แสดงพลังแล้ว รัฐบาลจะรับฟังหรือไม่
กรณีอำนาจตุลาการ ที่ดูเหมือนว่าจะเป็นที่พึ่งสุดท้าย และมีความเป็นอิสระที่สุด แต่ทว่าที่มาของการได้ผู้พิพากษายังเป็นระบบภายในภายใต้เงามืด ที่ประชาชนไม่สามารถล่วงรู้ได้ คำพิพากษาของศาลชั้นต้น โดยเฉพาะประเด็นที่เป็นคดีเกี่ยวกับปัญหาสังคมสิ่งแวดล้อม หลายคดีคนจนต้องรับชะตากรรมต่อการต่อสู้ในคดีในศาล เช่นคดีที่ดิน คดีที่ได้รับมลพิษสิ่งแวดล้อม และคดีที่ต้องเผชิญหน้ากับโครงการขนาดใหญ่ เป็นต้น ซึ่งแสดงให้เห็นว่า โดยเฉพาะศาลชั้นต้น ไม่มีความเข้าใจต่อปัญหาสังคมและสิ่งแวดล้อมอย่างเพียงพอ ใช้หลักตัวบทกฎหมายตามลายลักษณ์อักษร แต่ไม่ได้พิจารณาต่อองค์ประกอบทางสังคมที่มีพลวัติ และมีความซับซ้อนอย่างไร ทำให้การใช้ดุลพินิจในการตัดสินไม่ได้อยู่บนหลักนิติธรรม
ในบางตำบลของประเทศไทยที่มีความเข้มแข็งซึ่งมีน้อยมาก ได้ตัดสินใจไม่ใช้ระบบเลือกตั้งในการเลือกนายกองค์การบริหารส่วนท้องถิ่น หรือ กำนันผู้ใหญ่บ้าน แต่ใช้วิธีตกลงร่วมกันอย่างฉันทามติทั้งตำบล ว่าจะส่งใครเป็นนายก อบต. และกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน เป็นที่น่าเสียดายว่าการกระจายอำนาจการปกครองส่วนท้องถิ่นของประเทศไทยยังอยู่ในการควบคุมของกระทรวงมหาดไทย และเป็นเครื่องมือให้กับรัฐบาล ทำให้ผู้นำท้องถิ่นถอดแบบเดียวกับนักการเมืองท้องถิ่นและนักการเมืองระดับชาติซึ่งอยู่ในวัฒนธรรมของเงินตรา
สถานการณ์ของสังคมไทยในวันนี้ที่นับวันจะรุนแรงมากยิ่งขึ้น ไม่ใช่เพียงปรากฏการณ์ที่เห็นในกรุงเทพฯ แต่รุนแรงในระดับหมู่บ้าน ตำบล และอำเภอ รุนแรงในความอ่อนแอของสังคมหมู่บ้าน รุนแรงในปัญหาเศรษฐกิจ ปัญหาความขัดแย้งแบ่งฝักแบ่งฝ่าย ปัญหาสังคมสิ่งแวดล้อมที่หมักหมม และไม่เคยมีรัฐบาลชุดไหนแก้ไขปัญหาอย่างจริงจัง ในขณะที่กลุ่มทุนรุกคืบมาแย่งชิงที่ดินและทรัพยากรอย่างรวดเร็ว เพราะฉะนั้นการบริหารและปกครองประเทศแบบรัฐชาตินิยม ไม่สามารถเดินหน้าได้ในกระแสการพัฒนาแบบโลกาภิวัฒน์ แต่การคืนอำนาจให้กับประชาชนได้ปกครองตนเองในระดับจังหวัดและตำบล และกำกับดูแลโดยรัฐบาลกลาง ซึ่งเป็นทิศทางที่สอดคล้องเหมาะสมและตั้งรับได้กับการพัฒนาโลกาภิวัฒน์ ซึ่งทุกคนต้องรวมพลังกันในการพัฒนาศักยภาพของคนไทยให้มีคุณภาพยิ่งกว่านี้
ทางออกที่ดีที่สุดในวันนี้คือ รัฐบาลในระบอบประชาธิปไตย ต้องตัดสินใจในการบริหารประเทศเพื่อลดความขัดแย้งและความรุนแรง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นผู้มีอำนาจหน้าที่ทางกฎหมายต้องถอยมาหนึ่งก้าว เพื่อให้ภาคประชาชนและพรรคฝ่ายค้านได้เห็นความจริงใจและยินยอมถอยมาหนึ่งก้าวเช่นเดียวกัน ที่สำคัญต้องไม่มีการปฏิวัติรัฐประหารของทหาร การพูดคุยตกลงว่าจะเดินหน้าประเทศไทยไปในทิศทางอย่างไร ต้องไม่ใช่เฉพาะพรรคฝ่ายค้านและพรรครัฐบาล หรือชนชั้นนำของประเทศเท่านั้น แต่เป็นอำนาจหน้าที่ของคนไทยทุกคนที่จะต้องมีส่วนร่วมในการปฏิรูปประเทศไทย โดยมีกลไกและระบบอย่างโปร่งใสที่เป็นประชาธิปไตย
ขอให้เป็นโอกาสนี้ที่จะถามว่า ความเป็นประชาธิปไตยและความเป็นธรรมทางสังคมของคนไทยที่มีสิทธิ 1 เสียงต้องการอย่างไร เพราะไม่ใช่เรื่องของการแบ่งเค้ก หรือเป็นเรื่องของคนๆเดียวในพรรคการเมือง ถ้าเป็นเช่นนี้ สิทธิของคนไทย 1 เสียง จึงมีพลังตามการปกครองในระบอบประชาธิปไตย