ธรรมะของวัยรุ่นและเรื่องวุ่นๆ ของจิตใจ

พันธกุมภา

ถึง มีนา

ผมได้อ่านเรื่องราวของ “ลูกปัดไข่มุก” แล้ว ขออนุโมทนากับน้องอย่างยิ่ง และยังรู้สึกยินดีกับสิ่งที่น้องได้กระทำลงไป และได้พบการหนทางที่จะนำพาความสุข สงบมาให้กับตนเอง เป็นการเรียนรู้จากตัวเอง มากกว่าการเรียนรู้จากคนอื่นๆ ที่เล่าให้ฟังสู่กันมา

การได้ทำสมาธินั้นได้ช่วยให้น้องได้พบกับจิตที่สงบ และเป็นจิตที่นิ่งขึ้นกว่าเดิม ซึ่งเป็นสิ่งที่จะทำให้จิตใจเริ่มปรับความละเอียดเพิ่มขึ้น สู่การเจริญสติในระดับต่างๆ ต่อไป....

จะว่าไปแล้ว เดี๋ยวนี้ วัยรุ่นรุ่นเดียวกับเราๆ ก็หันมาสนใจเรื่องทางธรรมเยอะเหมือนกันนะ, ช่วงหนึ่งก็มีคนมาถามผมว่า วัยรุ่นสนใจธรรมะเพิ่มขึ้น เป็นกระแสที่ดีแบบนี้ คิดยังไง? คนถามๆ ทำนองว่า มันจะเป็นค่านิยม ฮิตธรรมะชั่วขณะเหมือนฮิตเพลงนั้น เพลงนี้หรือเปล่า

ที่จริงแล้ว ผมคิดว่าการที่วัยรุ่นจะชอบ จะนิยมอะไร หรือจะฮิตอะไรก็ตามแต่ มันเกิดจาก “ความสนใจ” อย่างบางคนชอบหนังเกาหลี เขาก็มีแนวทางการชอบของเขา บางคนชอบเพลงไทยเดิมก็มีแนวทางของตน ฉะนั้นยิ่งหากใครที่ชอบหรือสนใจในธรรมะนั้นก็แสดงว่าเขาสนใจในธรรมะ

ทีนี้ถามว่าสนใจมากน้อยเพียงใด ก็ต้องไปดูกันในรายละเอียดของแต่ละบุคคล เพราะบางคนก็สนใจในหลักธรรมคำสอน บางคนก็สนใจเรื่องการปฏิบัติ บางคนสนใจเรื่องการเถียง สนทนาธรรม บางคนสนใจจะทำบุญที่วัด เป็นต้น สิ่งเหล่านี้เป็นสิ่งที่ดีควรได้รับการชื่นชมและสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง

วัยรุ่นหลายคนที่เข้าถึงธรรม ถือว่า “ธรรมะจัดสรร” ให้ตัวเองได้เข้าใกล้ธรรม บางคนจะทำยังไง จะบอกยังไงก็ไม่ใส่ใจ ไม่สนใจ แม้ว่าจะมีคนในครอบครัวปฏิบัติธรรมเท่าไหร่ก็ตาม หรือบางคนครอบครัวไม่สนใจเรื่องธรรมะเลย แต่ตัวเองกลับให้ความสำคัญ ... ปรากฏการณ์เช่นนี้บอกได้ว่าการที่ใครจะเข้าถึงธรรมนั้น บางทีก็ขึ้นอยู่กับเงื่อนไขรอบตัว แต่บางทีก็ขึ้นอยู่กับเงื่อนไขภายในของแต่ละคนด้วย

เวลาที่ไปปฏิบัติธรรม นั่งภาวนา แล้วเห็นวัยรุ่นมาปฏิบัติ ผู้ใหญ่หลายคนจะชื่นชมและเอ็นดู เพราะเข้าถึงธรรมตั้งแต่อายุยังน้อย และเขาก็มักจะบอกให้ทำต่อไปเรื่อยๆ เพราะหนทางเส้นนี้มีอะไรให้ค้นหาอีกมากมาย

ว่าสำหรับอายุ, มีพี่คนหนึ่งถามผมว่า “ทำไมน้องอายุยังน้อยแล้วมาสนใจธรรม” ผมยิ้มแล้วได้ให้เหตุผล สั้นว่า “อกาลิโก” ธรรมเกิดขึ้นไม่จำกัดกาล จำกัดเวลา และไม่จำกัดวัย

แถมต่อท้ายเหตุผลที่เคยเขียนไว้ คือ...

ประการแรก ที่ชีวิตผมเปลี่ยนแปลงได้เพราะธรรมะ ตอนที่ทำวิปัสสนาใหม่ๆ เพราะอยากพักงาน อยากหนีอารมณ์สูญเสียคนรัก จึงเข้าหาธรรมะเป็นที่พึ่ง ให้ยึดเหนี่ยวจิตใจ และตอนนั้นก็ไม่ได้คิดว่าต้องปฏิบัติ หรือศึกษาธรรมะให้ลึก คิดแต่เพียงว่าจะไปปฏิบัติวิปัสสนาให้เสร็จและได้พักใจก็เพียงพอ

ประการที่สอง เมื่อพบกับธรรมะและแนวการปฏิบัติเพื่อนำไปสู่การพ้นทุกข์ที่แท้จริงแล้ว  ก็ทำให้จิตใจโน้มเอียงเข้าหาธรรมะและเห็นคุณค่าของการเกิดเป็นคนมากขึ้น จากที่เคยเที่ยวผับทุกอาทิตย์ ดื่มเหล้าบ่อยๆ ก็เปลี่ยนแปลงไป

ประการที่สาม เมื่อเกิดมาเป็นคน หากเราเชื่อในเรื่องกฎแห่งกรรม และการเวียนว่ายตายเกิดในสงสารวัฎแล้ว จะพบว่าการได้เกิดมาเป็นคน เป็นมนุษย์นั้น ยากลำบากเพียงใด การที่เราไม่ได้เกิดเป็นเดรัจฉานหรืออบายภูมินั้นย่อมทำให้เราสามารถเข้าถึงธรรมะ เข้าถึงการนำตัวเองไปสู่การหลุดพ้นซึ่งการเวียนว่ายตายเกิดอย่างไม่จบไม่สิ้น ที่สำคัญ มีใครบ้างที่จะรู้ว่าตัวเองจะตาย สิ้นลมหายใจตอนไหน ไม่รู้หรอก

บางคนเห็นเช้าตายเย็น เห็นสายตายบ่าย เห็นตอนเย็นตายตอนเช้า ก็มีแตกต่างกันไป ฉะนั้นแล้วเมื่อผมยังมีลมหายใจ เป็นคน ที่มีสติปัญญา มีประสาทการรับรู้ จึงน่าจะเป็นโอกาสที่เหมาะที่จะปฏิบัติธรรมเพื่อให้เข้าถึงความหลุดพ้นอย่างแท้จริง นี่คือความไม่ธรรมดา ความหมายและคุณค่าที่เราได้เป็นคน ได้เกิดมาทันคำสอนของพระพุทธเจ้า แล้วเมื่อเป็นเช่นนี้ทำไมเราจึงไม่ใช่ประโยชน์จากการเป็นคน เข้าถึงธรรมให้มากที่สุด

สามเหตุผลที่ดังกล่าว ช่วยทำให้พี่คนดังกล่าวหายสงสัย ทว่าก็ได้ให้ข้อเสนอมาว่า ถ้าเราเป็นผู้ที่สนใจเรื่องนี้ สิ่งสำคัญคือ การ “ลดตัวตน” หรือ อีโก้ในตัวเรา เพราะหากเราปฏิบัติแล้วเกิดยึดมั่นว่า “ฉันคือนักปฏิบัติ” เราอาจจะยึดมั่นถือมั่นสำคัญตนว่าตัวเป็นคนดี เกิดอาการ “ติดดี” มองคนที่ไม่ดีกว่าตนเป็นคนไม่ดี ยกตนข่มท่าน หรือ พอตัวเองทำอะไรไม่ดีแล้วเกิดเสียใจ

เรื่องดังกล่าวนี้ ทำให้ผมกลับมาคิดทบทวนตัวเอง ว่าได้เกิดความคิดแบบนี้บ้างไหม? และผมก็พบคำตอบว่าตัวเอง เริ่มจะยึดติดในความเป็นผู้ปฏิบัติธรรม เริ่มทำอะไรจริงจัง และเครียดมากๆ เวลาที่ไม่ค่อยพัฒนา หรือมีจิตที่หยาบ ไม่ได้พบกับจิตที่ละเอียดเหมือนช่วงที่ทำบ่อยๆ เริ่มคิดว่าตัวเองแย่และไม่ตั้งมั่นในธรรมเลย

แต่พอคิดไปแล้ว จิตหนึ่งก็พิจารณาขึ้นมาเราจะไปยึดในจิตที่เป็นแบบนั้นตลอดเวลาได้อย่างไร จิตใจคนเรามันเปลี่ยนไปเปลี่ยนมา มันไม่ได้ยั่งยืน เราไม่สามารถบังคับจิตใจเราได้ เพราะจิตอยู่เหนือกาย และการที่เราทำสมถะภาวนาอาจทำให้จิตถูกกด เพ่ง แล้วเราก็ยึดติดในจิตที่สงบสุข จนหลงคิดว่าตนได้มรรคผลนิพพาน ทั้งที่แท้จริงแล้วเป็นเพียงจิตที่ถูกกดทับไว้

อย่างไรเสียการที่เราได้มาหยุดมองดูตัวเอง สำรวจจิตใจอย่างมีเมตตาและยอมรับกับความเป็นจริง เราจะพบว่าแท้จริงแล้วจิตใจนั้นเป็นอนัตตา...ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล เราเขา

ไม่ใช่แม้กระทั่งว่าเราเป็นใคร เป็นผู้ใหญ่หรือวัยรุ่น....