จากพื้นที่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน ผู้คนสองฝั่งได้ใช้ประโยชน์จากแม่น้ำที่มีความยาว ๔,๙๐๔ กิโลเมตรสายนี้ไม่ต่ำกว่า ๑๐๐ ล้าน ลักษณะการใช้ประโยชน์ก็แตกต่างกันออกไปตามแต่สภาพของพื้นที่ ในช่วงที่ไหลผ่านประเทศไทยตั้งแต่จังหวัดเชียงรายจนถึงจังหวัดอุบลราชธานี ก็มีผู้คนไม่จำนวนไม่น้อยได้ใช้ประโยชน์ในด้านแตกต่างกันออกไป ผู้ใหญ่ใช้หาปลา และใช้พื้นที่ตามหาดทรายที่โผล่พ้นน้ำ และริมฝั่งทำการเกษตร เด็กๆ ใช้เป็นห้องเรียนสำหรับฝึกหาปลา และว่ายน้ำ
ในจำนวนของเด็กๆ ที่ได้พึ่งพาแม่น้ำโขงก็มีเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้า ตำบลหาดคำภีร์ จังหวัดเลยรวมอยู่ด้วย
ราวบ่ายของวันที่ ๔ มีนาคม ๒๕๕๒ เด็กจำนวนกว่า ๓๕ คนบางคนมีแห บางคนมีข้องได้พากันเดินทางออกจากโรงเรียนมุ่งหน้าสู่แม่น้ำโขงที่อยู่ไม่ไกลจากโรงเรียน โดยมีเป้าหมายอยู่ที่บุ่ง ซึ่งอยู่ไม่ไกล ‘บุ่ง' เป็นชื่อเรียกลักษณะของระบบนิเวศในแม่น้ำโขง โดยจะใช้เรียกพื้นที่ที่เป็นหนองน้ำหลังจากน้ำในแม่น้ำโขงลดระดับลงในหน้าแล้ง พบได้ในแม่น้ำโขง และแม่น้ำสาขา เช่น แม่น้ำมูล ระบบนิเวศแบบบุ่งในแม่น้ำจะพบที่ภาคอีสานตอนบน บุ่งจะเกิดเฉพาะในหน้าแล้ง แต่พอถึงหน้าฝนบุ่งก็จะหายไป บุ่งบางแห่งจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปตามแต่ลักษณะของพื้นที่ เช่น ที่บ้านปากเนียมมีบุ่งปลาค้าวชื่อ ในบุ่งจะมีปลาอา และสัตว์น้ำอาศัยอยู่รวมทั้งแมงหยุ่มหวะ หรือแมงกะพรุนอาศัยอยู่ด้วย
เสียงเด็กร้องเรียกกัน และเสียงแห่งความสนุกสนานที่ได้ลงเล่นน้ำดังอยู่ไม่ขาดระยะ แดดร้อนเริ่มแผ่วเบาลง บางคนที่ดำผุดดำว่ายอยู่ก็ว่ายน้ำไปรวมกับเพื่อนๆ ที่ชวนกันไปเล่นน้ำในบุ่งที่ลึกกว่า แต่เด็กไม่ได้รับอนุญาตให้ลงไปเล่นน้ำในแม่น้ำโขง
ในวัยเยาว์ของลูกชายลูกสาวแห่งแม่น้ำ การได้เรียนรู้แม่น้ำแห่งบ้านเกิดจึงสำคัญ การได้เรียนรู้เรื่องราวของแม่น้ำสายใดในโลกใบนี้
หากเชื่อมั่นว่าวัยเด็กคือ วัยแห่งการเรียนรู้ ซึ่งสามารถเรียนรู้ได้จากหลายๆ สิ่งที่อยู่รายรอบตัวเอง ทั้งในห้องเรียน และนอกห้องเรียน กิจกรรมในวันนี้ก็เป็นหนึ่งในการเรียนรู้ของเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้าด้วย และห้องเรียนของเด็กๆ ในวันนี้คือห้องเรียนที่มีความยาวกว่า ๔,๙๐๙ กิโลเมตร
ปลาตัวเล็กตัวน้อยที่จับได้จากฝีมือของเด็กๆ ถูกเก็บใส่ไว้ในถัง เพื่อจะได้นำไปดองเก็บไว้สำหรับศึกษาเรียนรู้ในเรื่องของพันธุ์ปลาแม่น้ำโขงต่อไป
ในจำนวนของเด็กๆ ที่ได้พึ่งพาแม่น้ำโขงก็มีเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้า ตำบลหาดคำภีร์ จังหวัดเลยรวมอยู่ด้วย
ราวบ่ายของวันที่ ๔ มีนาคม ๒๕๕๒ เด็กจำนวนกว่า ๓๕ คนบางคนมีแห บางคนมีข้องได้พากันเดินทางออกจากโรงเรียนมุ่งหน้าสู่แม่น้ำโขงที่อยู่ไม่ไกลจากโรงเรียน โดยมีเป้าหมายอยู่ที่บุ่ง ซึ่งอยู่ไม่ไกล ‘บุ่ง' เป็นชื่อเรียกลักษณะของระบบนิเวศในแม่น้ำโขง โดยจะใช้เรียกพื้นที่ที่เป็นหนองน้ำหลังจากน้ำในแม่น้ำโขงลดระดับลงในหน้าแล้ง พบได้ในแม่น้ำโขง และแม่น้ำสาขา เช่น แม่น้ำมูล ระบบนิเวศแบบบุ่งในแม่น้ำจะพบที่ภาคอีสานตอนบน บุ่งจะเกิดเฉพาะในหน้าแล้ง แต่พอถึงหน้าฝนบุ่งก็จะหายไป บุ่งบางแห่งจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปตามแต่ลักษณะของพื้นที่ เช่น ที่บ้านปากเนียมมีบุ่งปลาค้าวชื่อ ในบุ่งจะมีปลาอา และสัตว์น้ำอาศัยอยู่รวมทั้งแมงหยุ่มหวะ หรือแมงกะพรุนอาศัยอยู่ด้วย
เสียงเด็กร้องเรียกกัน และเสียงแห่งความสนุกสนานที่ได้ลงเล่นน้ำดังอยู่ไม่ขาดระยะ แดดร้อนเริ่มแผ่วเบาลง บางคนที่ดำผุดดำว่ายอยู่ก็ว่ายน้ำไปรวมกับเพื่อนๆ ที่ชวนกันไปเล่นน้ำในบุ่งที่ลึกกว่า แต่เด็กไม่ได้รับอนุญาตให้ลงไปเล่นน้ำในแม่น้ำโขง
ในวัยเยาว์ของลูกชายลูกสาวแห่งแม่น้ำ การได้เรียนรู้แม่น้ำแห่งบ้านเกิดจึงสำคัญ การได้เรียนรู้เรื่องราวของแม่น้ำสายใดในโลกใบนี้
หากเชื่อมั่นว่าวัยเด็กคือ วัยแห่งการเรียนรู้ ซึ่งสามารถเรียนรู้ได้จากหลายๆ สิ่งที่อยู่รายรอบตัวเอง ทั้งในห้องเรียน และนอกห้องเรียน กิจกรรมในวันนี้ก็เป็นหนึ่งในการเรียนรู้ของเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้าด้วย และห้องเรียนของเด็กๆ ในวันนี้คือห้องเรียนที่มีความยาวกว่า ๔,๙๐๙ กิโลเมตร
ปลาตัวเล็กตัวน้อยที่จับได้จากฝีมือของเด็กๆ ถูกเก็บใส่ไว้ในถัง เพื่อจะได้นำไปดองเก็บไว้สำหรับศึกษาเรียนรู้ในเรื่องของพันธุ์ปลาแม่น้ำโขงต่อไป
เคยมีคนพูดทีเล่นทีจริงว่า เด็กๆ ริมแม่น้ำโขงหลักสูตรการเรียนรู้สำหรับพวกเขา ถ้าพูดเรื่องแม่น้ำต้องให้พวกเขาเรียนเรื่องแม่น้ำโขง เพราะเด็กๆ เหล่านี้อยู่ใกล้แม่น้ำโขงกว่าแม่น้ำเจ้าพระยา
ขณะตะวันคล้อยต่ำลง เด็กหลายคนเริ่มเหนื่อยล้าจากการหาปลา และเล่นน้ำ เวลาขึ้นจากน้ำก็มาถึง ห้องเรียนของโรงเรียนแม่น้ำได้หมดชั่วโมงเรียนลงแล้ว แต่เชื่อมั่นเหลือเกินว่า หากมีการทดสอบวัดความรู้เรื่องแม่น้ำโขงด้วยการหาปลา เด็กๆ เหล่านี้ย่อมสอบผ่านไปได้ด้วยดี โดยมีจำนวนปลาจากในถังเป็นบททดสอบความรู้ความสามารถนั่นเอง
บล็อกของ สุมาตร ภูลายยาว
สุมาตร ภูลายยาว
แม่น้ำโขงจากหลังคาโลกสู่ทะแลจีนใต้แม่น้ำโขงได้รับการจัดอันดับว่าเป็นแม่น้ำที่มีความยาวเป็นอันดับ ๑๐ ของโลกครอบคลุมพื้นที่ ๖ ประเทศคือ จีน พม่า ลาว ไทย กัมพูชา และเวียดนาม มีผู้คนมากกว่า ๖๐ ล้านคนได้ใช้ประโยชน์จากแม่น้ำสายนี้ในด้านต่างๆ ทั้งทำการประมง ทำการเกษตร การขนส่ง และการคมนาคม แม่น้ำโขงตอนบนมีลักษณะลาดชันไหลผ่านช่องเขาที่แคบเป็นแนวยาว แม่น้ำโขงตอนบนได้รับน้ำจากการละหายของหิมะเป็นส่วนใหญ่ พื้นที่แม่น้ำโขงตอนบนอยู่ในเขตปกครองตนเองของทิเบต และจีนแม่น้ำโขงในส่วนตอนกลางมีลักษณะเป็นแก่ง และมีหน้าผาสูงอยู่ในแม่น้ำและตามริมฝั่ง ระดับน้ำในฤดูน้ำหลากและฤดูแล้งจะมีความแตกต่างกันถึง ๒๐ เมตร…
สุมาตร ภูลายยาว
การเรียกชื่อของสถานที่ใดสถานที่หนึ่งในแม่น้ำสายใดสายหนึ่งล้วนแตกต่างกันออกไปตามแต่ภาษาของคนท้องถิ่นนั้นๆ แต่ชื่อหลักที่ผู้คนทั่วไปรู้จักคงไม่ผิดแปลกกันนัก แม้ลักษณะทางภูมิศาสตร์ของแม่น้ำจะแตกต่างกันไปตามภาษาถิ่น และความเชื่อของคนท้องถิ่น ในแม่น้ำโขงเองก็เช่นกัน มีสถานที่หลายแห่งที่ชาวบ้านทั้งสองฝั่งแม่น้ำโขงบนพรมแดนไทย-ลาวได้เรียกชื่อของสถานที่เหล่านั้นทั้งเหมือนกัน และแตกต่างกัน คอนผีหลงก็เช่นกัน คณะผู้สำรวจจากประเทศจีนอ้างอิงเอาตามคำเรียกชื่อของแก่งนี้ตามคนลาวท้องถิ่นในบริเวณนั้นว่า ‘คอนผีหลวง’ แต่ในความเป็นจริงแล้ว คนลาวเรียกว่า ‘คอนผีหลงไม่ใช่คอนผีหลวง’ คำว่า ‘คอน’ ในพจนานุกรม…
สุมาตร ภูลายยาว
ไม่ว่าจะในแม่น้ำ ห้วย หนอง คลอง บึง หรือท้องทะเล ทุกหนแห่งที่กล่าวมาล้วนมีคนกลุ่มหนึ่งอาศัยพึ่งพามาตลอด เรียกได้ว่าเมื่อนึกถึงแม่น้ำ เราก็จะนึกถึงคนกลุ่มนี้เป็นกลุ่มแรกๆ นอกจากนึกถึงสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ที่อาศัยอยู่ในแม่น้ำ... เรากำลังกล่าวถึงคนกลุ่มหนึ่งที่ผู้คนทั่วไปรู้จักพวกเขาในนาม ‘คนหาปลา’ เมื่อกล่าวถึงคนกลุ่มนี้คงไม่ต้องอธิบายมากว่า พวกเขาดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยการทำอาชีพอะไร แต่เมื่อเพ่งพิศลงไปในอาชีพ และวิถีทางแห่งการดำรงอยู่ของพวกเขา เราจะพบว่า การดำรงตนด้วยการหาปลานั้นเป็นสิ่งยากยิ่ง แน่ละ มันมีหลายเหตุผลที่จะกล่าวเช่นนี้ เหตุผลอย่างที่หนึ่ง เมื่อเราจะออกสู่แม่น้ำ ลำคลอง…
สุมาตร ภูลายยาว
คนทำเรือแห่งแม่น้ำมูนหากเปรียบ ปู ปลาคือผลผลิตจากนาน้ำของคนไม่มีนาโคก เรือก็คงไม่ต่างอะไรจากรถไถนา ‘เรือ’ คำสั้นๆ แต่ดูเปี่ยมด้วยความหมายยิ่งใหญ่สำหรับผู้คนริมฝั่งน้ำ นอกจากจะใช้เป็นพาหนะในการเดินทางแล้ว ยังใช้ในการหาปลาอีกด้วย เรือในแม่น้ำย่อมมีขนาดแตกต่างกันออกไป แม่น้ำใหญ่เรือก็ใหญ่ แม่น้ำเล็กเรือก็ลำเล็ก นอกจากขนาดของเรือในแต่ละแม่น้ำจะแตกต่างกันออกไปแล้ว ท้องเรือที่จมอยู่ในแม่น้ำยังแตกต่างกันออกไปด้วย เรือในแม่น้ำสาละวินท้องเรือมีลักษณะแบน แต่เรือในแม่น้ำโขงท้องเรือมีลักษณะเรียวแหลมคล้ายสิ่วเจาะไม้
สุมาตร ภูลายยาว
ในสมัยก่อนคนพื้นถิ่นแถบแม่น้ำของ หรือที่คนทั่วไปรู้จักกันว่าน้ำโขง มีการใช้เรือในแม่น้ำของเพื่อการคมนาคมและขนส่งสินค้า ซึ่งสินค้าของคนพื้นถิ่นแถบอำเภอเชียงของและเวียงแก่นก็จะมีทั้ง เกลือ ข้าว และสินค้าอื่นๆ เพื่อค้าขายและเปลี่ยนกับฝั่งลาวและคนต่างถิ่น การค้าทางน้ำในแม่น้ำของนั้นมีมานานหลายชั่วคน นอกจากประโยชน์ในการบรรทุกสินค้าแล้ว คนท้องถิ่นยังใช้เรือในการหาปลา ซึ่งก่อนที่คนหาปลาจะหันมาใช้เรืออย่างทุกวันนี้ คนหาปลารุ่น ๗๐ ปีขึ้นไปที่หาปลาในแม่น้ำของในอดีตใช้แพไม้ไผ่เพื่อหาปลา พ่ออุ้ยผุย บุปผา อายุ ๗๖ ปี ชาวบ้านปากอิงใต้เล่าว่า “แต่ก่อนตอนพ่อเป็นหนุ่ม…
สุมาตร ภูลายยาว
ในห้วงสัปดาห์ที่ผ่านมาคนไทยจำนวนไม่น้อยคงได้ดีใจกับเหรียญทองเหรียญแรกในกีฬาโอลิมปิก แต่ในความดีใจนั้นก็มีความเศร้าใจปะปนมาด้วย และความเศร้าใจก็เดินทางมาพร้อมกับความสูญเสียจำนวนมหาศาลที่คิดเป็นมูลค่าของเงินแล้วไม่ตำกว่า ๑๐๐ ล้านบาท ความเศร้าใจเกิดขึ้นจากเหตุการณ์น้ำโขงเอ่อล้นตลิ่งเข้าท่วมบ้านเรือน และที่สวนไร่นาจำนวนมหาศาล ที่บอกว่าเหตุการณ์อันกำลังเกิดขึ้นเป็นความเศร้าใจนั้น เพราะพืชผลทางการเกษตรจำนวนไม่น้อยกำลังอยู่ในช่วงรอการเก็บเกี่ยวผลิต บ้างก็กำลังเริ่มให้ผลผลิต ในจำนวนผู้คนที่ได้รับความเสียหายจากเหตุการณ์น้ำท่วมในครั้งนี้ดูเหมือนว่าในส่วนของประเทศไทย…
สุมาตร ภูลายยาว
๑.แม่น้ำสาละวินและระบบนิเวศแม่น้ำ -บทพูด- -มีคนบรรยายเกิ่นนำเรื่องแม่น้ำสาละวิน แม่น้ำสาละวินเป็นแม่น้ำนานาชาติสายหนึ่งในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้กำเนิดจากการละลายของหิมะในธิเบตแล้วไหลผ่านประเทศจีน,ไหลเข้าเขตรัฐฉาน,รัฐคะยาห์ และไหลเรื่อยมาเป็นเส้นแบ่งพรมแดนไทย-พม่ารวมระยะทาง ๑๑๘ กิโลเมตร ก่อนจะสิ้นสุดพรมแดนไทย-พม่าที่บ้านสบเมย หลังจากนั้นแม่น้ำสาละวินก็จะไหลลงสู่มหาสมุทรอินเดียที่อ่าวเมาะตะมะบริเวณเมืองเมาะลำเลิงหรือมะละแหม่งของรัฐมอญ รวมระยะทางทั้งสิ้น ๒,๘๐๐ กิโลเมตร แม่น้ำสาละวินเป็นแม่น้ำที่มีความยาวเป็นอันดับที่ ๒๖ ของโลก สำหรับภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แล้ว…
สุมาตร ภูลายยาว
๑.ภาพเปิดก่อนนำเข้าสู่เรื่องราวทั้งหมด -ภาพของเด็กๆ กำลังเล่นน้ำ -ภาพของคนกำลังหาปลา -ภาพของงานวัฒนธรรม -ภาพของเรือจีน -ภาพเรือหาปลาในลาว / ภาพเรือรับจ้างขนของ / เรือโดยสาร -…
สุมาตร ภูลายยาว
เสียงไก่ขันสลับกับเสียงกลองจากวัดบนภูเขาดังกระชันถี่ขึ้น เหมือนเป็นสัญญาณบอกว่ายามเช้าใกล้เริ่มต้นขึ้นแล้ว ในรอบหนึ่งเดือน เสียงกลองยามเช้าจากวัดจะดังอยู่ ๘ ครั้งต่อเดือน เพื่อเป็นสัญญาณบอกให้ชาวบ้านรู้ว่า ‘วันนี้วันพระ’ เมื่อลองมาไล่เรียงตัวเลขบนปฏิทินก็รู้ว่า วันนี้เป็นวันเพ็ญขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๖ ในทางพุทธศาสนาแล้ว วันนี้ถือเป็นวันก่อเกิดสิ่งมหัศจรรย์ ๓ อย่างพร้อมกัน คือวันนี้เป็นวันประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพานขององค์สมเด็จสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้เป็นปฐมบทแห่งศาสนาพุทธ ไก่ขันครั้งสุดท้ายล่วงเข้ามา หลายบ้านเริ่มตื่นขึ้นมาก่อไฟหนึ่งข้าว และทำอาหารเช้า พอพระอาทิตย์โผล่พ้นขอบฟ้าได้ไม่นาน…
สุมาตร ภูลายยาว
สุมาตร ภูลายยาว เฆมฝนสีดำทะมึนฉาบไปทั่วทิศทาง เรือหาปลาลำเล็กหนึ่งลำ และเรือลำใหญ่สองลำค่อยๆ เคลื่อนออกจากฝั่งริมแม่น้ำ เพื่อลอยลำไปยังเบื้องหน้าแท่งคอนกรีตอันเป็นสัญลักษ์ของความชั่วร้ายในนามการพัฒนามาหลายปี เมื่อเรือไปถึงกลางแม่น้ำ คนบนเรือค่อยๆ คลี่ผ้าขาวที่ห่อหุ้มถ่านเถ้าเบื้องหลังความตายแล้วปล่อยถ่านเถ้านั้นไหลลอยไปกับสายน้ำริมฝั่งดอกไม้ทั้งดอกจำปา ดอกเข็มแดง ดอกดาวเรือง ต่างเข้าแถวเรียงรายกันไหลไปตามแม่น้ำ หลังจากมันถูกปล่อยออกจากกรวยใบตองในมือคนริมฝั่ง ถัดออกไปจากริมฝั่งพ่อทองเจริญกับพ่อดำ ได้พาชาวบ้านจำนวนหนึ่งไปขอขมาแม่น้ำ…
สุมาตร ภูลายยาว
สำเนียงภาษาอีสานจากหนังเรื่อง ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ ฉุดให้ผมคิดถึงเรื่องราวเกี่ยวกับหนังขึ้นมาอีกครั้ง ผมตั้งใจเอาไว้หลายครั้งแล้วว่า อยากจะเขียนเรื่องราวเกี่ยวกับผู้คน ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่ซ่อนอยู่ในเนื้อในหนังอันเป็นเรื่องราวที่ผู้กำกับหนังคนนั้นๆ ต้องการอยากให้เราเห็น ฉากทุกฉากที่ปรากฏอยู่ในหนังแทบทุกเรื่อง ล้วนไม่ใช่เรื่องบังเอิญ แต่มันคือความจงใจที่ผู้กำกับต้องการอยากให้เราเห็นในสิ่งที่เขาเห็น เขาจึงได้ใส่มันเข้าไปในหนัง หลังจากดู ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ จบ ผมก็มานั่งนึกว่าตัวเองได้ดูหนังอะไรบ้างที่พูดถึงแม่น้ำโขง หรือมีชาวโขงเข้าไปโลดเล่นอยู่บนจอสีขาวในโรงหนัง…
สุมาตร ภูลายยาว
‘นายน้ำ’ เป็นคำเรียกคนขับเรือที่คนลาวใช้เรียกกัน กี่ชั่วอายุคนมาแล้วก่อนที่เราจะมีถนนใช้ แม่น้ำคือถนนชนิดหนึ่งในระหว่างทางที่เรือล่องขึ้น-ลงในแม่น้ำ ยากจะคาดเดาได้ว่า บรรพบุรุษของนายน้ำคนแรกเป็นใคร บนนาวาชีวิตที่ล่องไปบนสายน้ำกว้างใหญ่ และไหลเชี่ยว ชีวิตของพวกเขาล้วนฝากไว้กับบางสิ่งบางอยางที่บางคนเรียกมันว่าชะตากรรมบ่อยครั้งที่ล่องเรือไปบนสายน้ำ เราล้วนแต่ต้องค้อมคารวะหัวใจอันยิ่งใหญ่ของพวกเขา เมื่อเดินทางสู่ฝั่ง หากมองทะลุลงไปถึงก้นบึ้งของหัวใจ อะไรคือหมุดหมายที่ฉุดรั้งพวกเขาให้มุ่งหน้าสู่เส้นทางที่มองทางไม่เห็นทางเช่นนี้ในบรรดานายน้ำที่มีอยู่มากมาย พวกเขาไม่ได้คาดหวังว่าจะเป็นนายของน้ำ…