เผด็จการธรรมวินัย

วิจักขณ์ พานิช

กลุ่มพุทธศาสน์ของราษฎร

 

"อยากชวนคณะสงฆ์เป็นอิสระจากรัฐ เพื่อให้ชาวพุทธกลุ่มต่างๆมีอิสระตรวจสอบกันเอง และต้องการยืนยันว่าถ้าคณะสงฆ์ยังขึ้นต่อรัฐก็ต้องอ้างอิงกรอบพระธรรมวินัยในการจำกัดอำนาจ ตรวจสอบบทบาทของมหาเถรและสังฆะภายใต้ระบบนี้อยู่ครับ"     -- สุรพศ ทวีศักดิ์

 

"ธรรมวินัยมันมีบางอย่างที่ชัดเจน ไม่ต้องตีความ มีบางอย่างที่ต้องตีความ มีหลักฐานบันทึกเทียบเคียงความสอดคล้องได้ อย่างส่วนที่เป็นวินัยสงฆ์นี่ชัดเจนเหมือนกฎหมายเลยว่าทำอย่างนี้ผิด อย่างนั้นถูก มันถึงเป็นหลักความประพฤติที่ตรวจสอบเห็นตรงกันได้  ...ธรรมวินัยไม่ได้อิงมหาเถร ไม่ได้อิงสมบูรณาฯ เพราะธรรมวินัยเถรวาทที่อ้างอิงกันอยู่คือธรรมวินัยที่สืบเนื่องมาจากการสังคายนาครั้งที่ 1 มีมาก่อนสมบูรณาไทยเป็นพันๆ ปี ธรรมวินัยจึงเป็นกรอบอ้างอิงหลักเสมอ เพราะธรรมวินัยไม่เกี่ยวกับอำนาจรัฐ แต่เป็น “ระบบสังฆะเถรวาท” ที่เป็นอิสระจากรัฐมาแต่ก่อน"      -- สุรพศ ทวีศักดิ์

 

"หลักธรรมวินัยของพุทธศาสนาเถรวาทเป็นหลักสากลที่ชาวพุทธเถรวาททั่วโลกต่างยึดถือร่วมกัน ไม่ต่างจากที่สังคมประชาธิปไตยยึดหลักประชาธิปไตยหรอก"   -- สุรพศ ทวีศักดิ์

 

………………………..

 

จากข้อความทั้งหมดข้างต้น ตรรกะที่ผิดพลาดของอ.สุรพศ เกิดขึ้นจากการที่ อ.สุรพศไม่กล้าวิพากษ์หลักธรรมวินัยแบบมหาเถร แต่กลับดีเฟนด์การใช้หลักธรรมวินัยแบบมหาเถรในฐานะกฏเกณฑ์สูงสุดของพุทธเถรวาท (สากล? เทียบเท่าหลักประชาธิปไตย?) โดยอ้างว่าคณะสงฆ์สามารถตรวจสอบได้โดยโปร่งใส ไม่มี 112 

 

คำถามของผมคือ ตั้งแต่มีมหาเถรสมาคมเป็นต้นมา เราสามารถตรวจสอบอะไรพระได้บ้าง? หรือพระในคณะสงฆ์ (ใน scale ใหญ่) สามารถตรวจสอบอะไรกันเองได้บ้าง? พระใช้หลักธรรมวินัยในการตรวจสอบกัน แล้วช่วยให้สังฆะมีวัตรปฏิบัติที่งดงามและสร้างสรรค์ขึ้นได้จริงหรือไม่? การตรวจสอบที่อาจารย์สุรพศบอกว่าทำได้ทุกเรื่อง เอาเข้าใจจริงทำอะไรได้บ้าง นอกจากการจับผิดพระมีเซ็กซ์

 

สมมติฐานของผม คือ ในโครงสร้างแบบที่เป็นอยู่ จริงๆ แล้วพระตรวจสอบไม่ได้ครับ และพระก็ไม่ได้ใช้ธรรมวินัยตรวจสอบกันและกันด้วย สิ่งที่ทำได้อย่างเดียวก็คือการไล่ปรับอาบัติปาราชิก หรือพูดง่ายๆ คือ จับพระมีเซ็กซ์เท่านั้นที่ตรวจสอบได้ นอกนั้นดิ้นได้หมด สิ่งที่อ.สุรพศ เขียนมาทั้งหมด ก็เพื่อ validate ข้อเรียกร้องกรณีให้มหาเถรใช้หลักธรรมวินัยตรวจสอบอธิการ มหาจุฬาฯ มีเซ็กซ์เท่านั้น  

 

ธรรมวินัยแบบรัฐทุกวันนี้ยึดโยงอยู่กับอุดมการณ์ของรัฐแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ และอุดมการณ์นี้คือชุดอุดมการณ์ที่ใช้ตีความธรรมวินัยแบบเถรสมาคม พระสงฆ์มีอำนาจล้นฟ้า แล้วยังมีหลักธรรมวินัยที่ตีความเข้าข้างตัวเองเป็นหลักสูงสุด ตัดสินโดยองค์กรสงฆ์ที่ปกครองตัวเอง มีการตีความแบบเฉพาะของตัวเอง และไม่มีภาระหน้าที่หรือความรับผิดชอบอะไรต่อสังคมประชาธิปไตยเลย  ตราบใดที่ยังประพฤติพรหมจรรย์ (ที่ถูกตีความเหลือแค่ไม่มีเซ็กซ์) พระสงฆ์ทำอะไรก็ได้ ไม่ผิด

 

ยกตัวอย่างง่ายๆ กรณี ว.วชิรเมธี ที่เราด่ากันสนุกปากทุกวันนี้ เราจะหวังให้มหาเถรตรวจสอบธรรมวินัยของ ว.วชิรเมธี ไหมครับ อย่างที่ออกมาเรื่อง "อร่อยจนลืมกลับวัด" ว.วชิรเมธี ก็อ้างหลักธรรมวินัยเหมือนกัน และท่านก็ตีความธรรมวินัยแบบเดียวกับมหาเถรนั่นแหละ นั่นก็คือ ฉันจะทำอะไรก็ไม่ผิด ตราบใดที่ฉันยังไม่มีเซ็กซ์ เอาเข้าจริง ถ้าเราไปคาดหวังกับกระบวนการตรวจสอบตามหลักธรรมวินัยแบบมหาเถร เราตรวจสอบอะไรว.วชิรเมธี ในแง่ธรรมวินัยได้บ้าง? 

 

ธรรมวินัยในชุดอุดมการณ์นี้ ไม่ได้เอาไว้ตรวจสอบตัวเองหรอกครับ แต่เอาไว้ปกป้องสถานะอันไม่เป็นประชาธิปไตยของตัวเองต่างหาก

 

กรณีนี้ต่างกับพระในวัดบ้านนอกนะครับ ที่เขายังมีธรรมวินัยที่มีความสัมพันธ์แบบมนุษย์ มนุษย์อยู่ นั่นเขาก็ยังพอตรวจสอบกันได้ คือตักเตือนกันได้ เพราะพระบ้านๆ เขาไม่ได้มองธรรมวินัยเป็นกฏเพียวๆ ไร้บริบทความสัมพันธ์อย่างที่ถูกตีความโดยมหาเถร หรือโดยพระ/มหาเปรียญที่ถูกกล่อมเกลามาจากการศึกษาแบบคณะสงฆ์ไทยโดยไม่ตั้งคำถาม

 

เมื่อธรรมวินัยถูกอ้างอย่างไร้บริบท ราวกับกฏหมายอันศักดิ์สิทธิ์สูงสุดโดยตัวมันเอง เป็น “สากล” เป็น “กติกากลาง” ที่ชาวพุทธต้องยอมรับอย่างไม่อาจตั้งคำถามหรือตีความได้  ธรรมวินัยก็กลายเป็นอำนาจนิยมธรรมวินัย เผด็จการธรรมวินัย เป็นสีลัพพตปรามาส (ความเชื่อว่าการถือศีลจะทำให้คนบริสุทธิ์) ซึ่งถือเป็นมิจฉาทิฏฐิอย่างหนึ่ง ไม่ต่างจากอันตรายที่เกิดขึ้นเวลาธรรมะถูกเทศนา ถูกสั่งสอน ถูกอ้างถึงอย่างไร้การคำนึงถึงบริบทเลย

 

ข้อสรุปของผมคือ การตีความหลักธรรมวินัยแบบรัฐเช่นนี้แหละครับที่เป็นปัญหา และการอ้างความเป็น absolute truth ของหลักธรรมวินัยเพื่อให้คณะสงฆ์ของรัฐใช้อ้างกันเอง ตรวจสอบกันเองนี้แหละที่เป็นปัญหา  มันทำให้สงฆ์เป็นอภิสิทธิ์ชนตรวจสอบอะไรไม่ได้ พูดอะไรไม่เคยผิด ทำอะไรไม่เคยผิด ยกเว้นถูกจับได้ว่ามีเซ็กซ์  เมื่ออาจารย์สุรพศไม่กล้าวิพากษ์หลักธรรมวินัยแบบรัฐ แต่กลับอ้างว่าแม้ศาสนาจะไม่แยกจากรัฐ คณะสงฆ์ภายใต้มหาเถรก็มีสิทธิ์จะใช้ธรรมวินัยตรวจสอบกันเองตามหลักเสรีภาพทางศาสนา  ข้อคิดเห็นของอ.สุรพศ ก็ยิ่งไปเสริมอำนาจผูกขาดการตีความธรรมวินัยแบบมหาเถร ผลักผู้ที่เห็นต่างจากการอ้างธรรมวินัยแบบนี้ให้เป็นอื่น และที่น่าเศร้าที่สุด คือ มันขัดแย้งโดยตรงกับหลักการพื้นฐานของกระบวนการแยกศาสนาออกจากรัฐ (secularization) อันเป็นข้อเสนอสูงสุดที่จะช่วยแก้ไขปัญหาคาราคาซังของสถานะอันไม่เป็นประชาธิปไตยของพุทธศาสนาในปัจจุบัน 

 

และที่เป็นอันตรายยิ่งกว่าพระมีเซ็กซ์ ก็คือ แนวคิดแบบนี้แหละครับที่ไปส่งเสริม “วัฒนธรรม” อำนาจนิยมศาสนาแบบ buddhist fundametalism ไม่ว่าจะเป็นหลักธรรมาธิปไตย เผด็จการโดยธรรม รัฐศาสนาแอบแฝง แนวคิดแบบ buddhist puritans เช่น ศีลธรรมจับผิดคนสูบบุหรี่กินเหล้าของสสส. มาตรการเรต “ห” ของคณะกรรมการเซ็นเซอร์ …ซึ่งทั้งหมดส่งผลกระทบโดยตรงต่อบรรยากาศทางสังคมในทิศทางที่ขัดแย้งอย่างรุนแรงกับการพัฒนาความเป็นประชาธิปไตย  โอเคครับ อธิการ มจร. อาจถูกตรวจสอบ อาจถูกจับสึก แต่แล้วยังไงต่อ? ตราบใดที่อุดมการณ์ในการตีความธรรมวินัยยังเป็นแบบนี้ อำนาจรัฐยังผูกติดกับพุทธศาสนาแบบนี้ พระสามารถถูกตรวจสอบได้ทุกเรื่องอย่างที่อาจารย์สุรพศอ้างจริงๆ หรือเปล่า? 

 

สมมติฐานของผมอาจจะผิดก็ได้ ถ้าใครสามารถยกตัวอย่างว่า มีการอ้างธรรมวินัยแบบมหาเถรตรวจสอบกันและกัน แล้วมีกรณีที่ทำให้พระถูกจำกัดอำนาจล้นฟ้า และประพฤติตนอย่างมีความรับผิดชอบต่อสังคมพระ และสังคมโลกมากขึ้น ก็ช่วยบอกผมด้วยละกันครับ 

 

……………….

 

คำถามต่อไปคือ แล้วแบบนี้ไม่ต้องตรวจสอบพระเลยหรือ ชาวพุทธจะทนเห็นพระแอบมีกิ๊ก มีสีกาอยู่ได้ยังไง?  แน่นอนว่าในฐานะพุทธบริษัท ๔ หน้าที่ตรวจสอบพระเป็นสิ่งสำคัญ ทว่าหากจะเป็นประโยชน์ต่อสังคมโดยรวมอย่างแท้จริง ชาวพุทธจำเป็นต้องมีโยนิโสมนสิการ และกระทำการอย่างสอดคล้องไปกับหลักการประชาธิปไตยด้วย ข้อเสนอของผมมีดังต่อไปนี้

 

1. จากข้อเรียกร้องของ อ.สุรพศ ที่ว่า "พระและวัดรับเงินภาษีจากประชาชนปีละ 4000 ล้าน ก็จำเป็นต้องถูกตรวจสอบจากประชาชนเหมือนนักการเมืองและข้าราชการทั่วไป"  

ทว่าประชาชนในที่นี้ต้องหมายถึงประชาชนทั้งหมดครับ ไม่ใช่แค่ชาวพุทธที่ยึดหลักธรรมวินัยเท่านั้น [สมมติว่าหากผมไม่นับถือพุทธศาสนา แต่ไม่เห็นด้วยกับการใช้เงินภาษีของผมไปใช้จัดงานพุทธชยันตี หรือสวดมนต์ข้ามปี ผมจะทำอะไรได้บ้าง? และการอ้างเสรีภาพในการนับถือศาสนาของชาวพุทธในกรณีใช้ได้หรือไม่?]  ในความคิดเห็นของผม  หากพระและวัดดำเนินงานโดยใช้เงินภาษีจากประชาชน ก็ต้องถูกตรวจสอบได้จากประชาชนทุกคน หากมีรายได้ถึงเกณฑ์ ก็ต้องเสียภาษีเงินได้ให้กับรัฐ  ไม่ใช่บอกว่ารับเงินภาษีจากประชาชนแล้วต้องตรวจสอบได้ แต่กลับสนับสนุนให้ตรวจสอบกันเองโดยใช้หลักธรรมวินัย 

 

2. ในสถานการณ์ปัจจุบันที่พุทธศาสนายังผูกพันอยู่กับอำนาจรัฐท่ามกลางการเปลี่ยนผ่านไปสู่ความเป็นประชาธิปไตย หากชาวพุทธต้องการตรวจสอบพระภายใต้อำนาจมหาเถรสมาคมอย่างสร้างสรรค์ตามหลักธรรมวินัยของสมณะโคดมนั้น ควรกระทำ และสามารถกระทำได้ ซึ่งหากกระทำการอย่างมีอุปายโกศล ก็จะเป็นการยืนยันว่า การประพฤติพรหมจรรย์ คือการประพฤติตนอย่างติดดิน เรียบง่าย เพื่อการประพฤติปฏิบัติธรรมของนักบวชทางศาสนา ไปพร้อมๆ กับการส่งเสริมจิตวิญญาณประชาธิปไตยด้วย 

 

วิธีการตรวจสอบจำเป็นต้องยึดโยงอยู่กับสติปัญญาของภาคประชาชน สื่อต้องทำหน้าที่ตรวจสอบ มีการยกกรณีศึกษาจากปรากฏการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้นจริง รับฟังความคิดเห็นจากภาคประชาชน  เปิดทัศนะการตีความธรรมวินัยที่หลากหลายจากนักวิชาการ นักคิดหลากสาขา ประชาชนทั่วไป (ไม่ใช่อะไรๆ ก็ไปสัมภาษณ์ความเห็นของพระชื่อดัง) ทั้งนี้ต้องรวมถึงความคิดเห็นจากคนศาสนาอื่น เยาวชน พุทธนิกายอื่น หรือคนนอกศาสนา ที่ได้รับผลกระทบจากพฤติกรรมของพระสงฆ์ หรือนโยบายของรัฐที่เกี่ยวข้องกับหลักพุทธศาสนา  --- ซึ่งข้อ 2 นี้จะว่าไปถือว่าเป็นการแก้ปัญหาเพียงได้เฉพาะหน้าเท่านั้น ยังไม่ใช่การแก้ปัญหาที่ฝังรากลึกในเชิงโครงสร้าง

 

3. ข้อเสนอสุดท้าย ซึ่งถือเป็นข้อเสนอที่สำคัญที่สุด และจำเป็นจะต้องผลักดันให้เกิดขึ้นโดยเร็วที่สุด เพื่อจะช่วยปลดปล่อยให้พลังแห่งการตื่นรู้ของพุทธศาสนากลับคืนสู่ประชาชนและเติบโตงอกงามอย่างเป็นอิสระในโลกสมัยใหม่อย่างสอดคล้องกับความเป็นจริง นั่นคือ กระบวนการแยกรัฐกับศาสนาออกจากกัน (secularization)  ทุกวันนี้การที่พระผิดธรรมวินัยกันดาษดื่น มีอำนาจล้นฟ้า ตรวจสอบไม่ได้ ไม่ใช่เป็นเพราะมหาเถรไม่เอาจริงในการตรวจสอบตามหลักธรรมวินัยหรอกครับ แต่เป็นเพราะอำนาจและสถานะอันไม่ยึดโยงอยู่กับประชาชนของพุทธศาสนาในปัจจุบันต่างหาก เมื่อพุทธศาสนาไม่ยึดโยงอยู่กับประชาชน รวมศูนย์อย่างอิงแอบอยู่กับอำนาจรัฐ ผูกขาดการตีความแบบเดียว แม้จะอ้างหลักธรรมวินัยว่าบริสุทธิ์อย่างไร ธรรมวินัยนั้นก็ไม่อาจช่วยให้พรหมจรรย์ของสงฆ์สง่างามและสร้างสรรค์อย่างสัมพันธ์อยู่กับสังคมสมัยใหม่ได้  

 

ในสถานการณ์ปัจจุบัน secularization จะเป็นหนทางเดียวในการส่งเสริมทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา (และทุก ๆ ศาสนา) ให้กลับมามีพลวัตแห่งการตื่นรู้ สัมพันธ์อยู่กับบริบทความทุกข์ของผู้คน และความเปลี่ยนแปลงทางสังคม ลดปัจจัยที่ก่อให้เกิดความขัดแย้งทางความเชื่อ (โดยเฉพาะที่ส่งผลเสียต่อกรณีความขัดแย้งในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้)  ธรรมวินัยถูกตีความอย่างมีจิตวิญญาณ เกิดการตักเตือนและตรวจสอบกันภายในชุมชนด้วยความสัมพันธ์ฉันกัลยาณมิตร ปลดปล่อยบุคลากรทางศาสนาสู่สถานะความเป็นคนธรรมดาสามัญ ส่งเสริมหลักการความเสมอภาค การมีส่วนร่วม จิตสำนึก และความรับผิดชอบต่อสังคมที่ตนอยู่ ส่งเสริมบรรยากาศอันเปิดกว้างทางความคิด ความเชื่อ และเคารพความเห็นต่าง อันสอดคล้องกับเสรีภาพในการนับถือศาสนา   ส่งเสริมให้สติปัญญาทั้งทางโลกและทางธรรม เติบโตและเจริญงอกงามอย่างยั่งยืน ไปพร้อมๆ กับการส่งเสริมจิตวิญญาณความเป็นประชาธิปไตยในสังคมไทยอย่างแท้จริง 

 

.................................

 

รายละเอียดของข้อเสนอ การแยกรัฐกับศาสนาออกจากกัน อ.เก่งกิจ กิติเรียงลาภ ได้เคยเขียนข้อเสนอนี้ไว้แล้วโดยละเอียด ในบทความที่มีชื่อว่า "ปัญหาธรรมกาย-พระไพศาล-มหาเถรสมาคม-สุรพศ และบททดลองเสนอเกี่ยวกับสถานะของสถาบันศาสนาในสังคมไทย" 

ซึ่งจะขอยกบางส่วนมาให้ใคร่ครวญกันอีกครั้ง เป็นการปิดท้ายบทความชิ้นนี้