x

บทเพลงจากนกเขาป่า

ชิ สุวิชาน

บทเพลงจากนกเขาป่า

ผมบันทึกเรื่องราวชีวิต ผ่านกาลเวลา การบอกเล่า  และประสบการณ์จริง
เหมือนซอกอร้องเรียกตัวเองอยู่ที่ขุนห้วย  หวังแต่เพียงการผ่านมาได้ยิน  ได้รับรู้  รับฟัง 
ว่ามีอะไรเกิดขึ้น  ณ  ที่แห่งนั้น  ถิ่นกำเนิด  ถิ่นที่อยู่ที่กิน  และจะเป็นที่ตาย 
วันนี้  นกเขาป่าตัวหนึ่งกำลังบินข้ามพรมแดนป่า  เพื่อบอกเล่าความเป็นไปในที่แห่งนั้น

ชิ สุวิชาน  

สุวิชาน พัฒนาไพรวัลย์ หนุ่มปวาเก่อญอ จากดินแดนมูเส่คี ดินแดนป่าสนวัดจันทร์ อ.แม่แจ่ม จ.เชียงใหม่ 
เขาคือ ศิลปิน ปวาเก่อญออีกคนหนึ่งที่พาชีวิตพร้อม "เตหน่ากู" เครื่องดนตรีโบราณคล้ายพิณ เที่ยวท่องไปหลายดินแดน เหมือนดั่งนกเขาป่าที่บินผ่านข้ามขุนเขา ลำห้วย ป่าสน บ้างพลัดลงสู่เมืองใหญ่ เพื่อขับขานบทเพลงชีวิตให้ผู้คนได้รับรู้และเข้าใจ ธรรมชาติ สรรพสัตว์ ชนเผ่า หรือคนเมือง ว่าแท้จริงแล้ว มนุษย์นั้นอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างพึ่งพากันและกันได้อย่างสอดคล้องและสัมพันธ์กัน

เขาออกเทปเพลงชุดหนึ่ง ชื่อ "เพลงนกเขาป่า" และกำลังผลิตงานเพลงชุดที่สองอย่างขะมักเขม้น
และคอลัมน์ "บทเพลงจากนกเขาป่า" ในประชาไท เป็นอีกพื้นที่หนึ่ง ที่เขาอยากสื่อสารให้ผู้คนได้รับรู้

เตหน่ากูโบกบิน In USA : Born to run

มีเวลาพัก หลังจากเล่นที่ Thai Thani Resort  วันหนึ่งได้มีโอกาสไปพายเรือเล่นที่ทะเลสาบระยะทางประมาณชั่วโมงเศษจากสแครนตั้น  รุ่งเช้า ออกเดินทางจากสแครนตั้นมุ่งสู่ตอนใต้ของอเมริกา เป้าหมายอยู่ที่ Texas ระยะทางเกือบสองพันไมล์ ขบวนรถตู้สามคัน บรรทุกทีมงานยี่สิบกว่าชีวิตพร้อมอุปกรณ์เครื่องเสียง เครื่องดนตรี เดินทางเต็มที่วันแรกจนตีสอง ทุกคนยอมแพ้ทั้งคนขับและคนนั่ง ถ้าเครื่องดนตรีและเครื่องเสียงพูดได้ ก็คงขอพักเช่นกัน จึงค้างกันที่เมือง Bristol รัฐ Tennessee

 

รัฐที่เราค้างนี้ถือเป็นรัฐชนบทของอเมริกา แต่ผมรู้สึกชอบเพราะมันเงียบ ผู้คนไม่พลุกพล่าน ตึกรามบ้านช่อง ถนนหนทางไม่ยุ่งเหยิง แต่ก็ต้องเดินทางต่อเนื่องจากยังไม่ถึงครึ่งทางสู่เป้าหมาย หลังจากผ่านแม่น้ำ Mississippi ประมาณแปดชั่วโมง เราค้างร

ะหว่างทางอีกคืนที่เมือง Little Rock รุ่งเช้าฟัดอาหารเช้าแบบอเมริกันแล้วเดินทางต่อ โดยมีบทเพลงที่เขียนที่มีอายุกว่าหกสิบปีโดย Big Momma หญิงผิวดำที่เกิดใน Texas ขับร้องโดย วง Led zeppelin จังหวะที่บทเพลงหนึ่งกำลังบรรเลง เป็นช่วงรถแล่นผ่านแม่น้ำ Arkansas

 

“ถ้าฝนไม่หยุด เขื่อนจะแตก
จะเดือดร้อน ตามสูตร สูตรของเพลงบลูส์
เขื่อนแตกจะไม่มีที่ไป
เขื่อนอันโหดร้าย สอนให้ฉันร้องไห้เป็น
เขื่อนอันโหดร้าย สอนให้ฉันเศร้าโศกเป็น
เพราะมันมีอำนาจ ทำให้ฉันต้องหนีจากบ้าน
ร้องไห้ก็ไร้ประโยชน์ วิ่งก็ไม่พ้นความตาย
เพราะเมื่อเขื่อนแตก มันคือหายนะเท่านั้น”

 

ไม่น่าเชื่อว่านี่คือบทเพลงของพลเมืองแห่งต้นกำเนิดทุนนิยม
หกสิบกว่าปีแล้วที่พวกเขาขับขาน บทเพลงแห่งหายนะ ในดินแดนของพวกเขา
จากที่หนึ่ง ไปสู่อีกที่ เคลื่อนย้ายแนวคิด ทุนและวิธีการ
เคลื่อนย้ายความทุกข์ ความโศกและน้ำตา
โขงโดน โดนแล้ว สาละวินมันจะไม่เว้น 
วิ่งหนี เพื่อพาสาละวินรอดจากหายนะ
หรือ “ร้องไห้ก็ไร้ประโยชน์ วิ่งก็ไม่พ้นความตาย”
แต่เรายังต้องวิ่ง จูงมือแม่น้ำเสรีวิ่งหนีมัน 
บรรพบุรุษคนปกาเกอะญอ สอนให้ฉันวิ่งหนี
หนีความวุ่นวาย หนีความขัดแย้ง หนีการฆ่าฟัน
หนีการตกเป็นทาส หนีขึ้นดอย หนีข้ามแม่น้ำ
หนีคนโยนก หนีคนโยเดีย
วันนี้ยืนอยู่ที่ปลายดอย ยืนอยู่ที่ริมแม่น้ำ
ฉันเหมือนหมาจนตรอก พร้อมแล้วที่จะแว้งกัด
หากมีหนทาง ฉันอยากหนีมากกว่า
หนีความวุ่นวาย หนีความขัดแย้ง หนีการฆ่าฟัน หนีการตกเป็นทาส

 

หรือฉันและเผ่าพันธุ์ต้องเกิดมาเพื่อวิ่งหนี
เมื่อได้ฟังบทเพลง “Born to run” ของวง “Bruce Spring Steen”
“เกิดมาเพื่อวิ่งหนี... สู้กับความฝันที่จับต้องไม่ได้
เมืองดึงกระดูกของเราไป เอากลับคืนไม่ได้
ฉันอยากเป็นเพื่อน อยากรักษาความฝันของเราเอาไว้
ไปด้วยกันได้ไหม ฉันเองก็กลัวความฝัน
แต่ก็อยากรู้ว่าความรักมีจริงไหม มันเป็นอย่างไร
รักที่แท้จริง รักที่ทำให้ความฝันเป็นจริง


ปราสาทที่คนรวยยืนอยู่ ผู้หญิงสวยกับชายสูงอายุ
สนามหญ้า หน้าบ้านหลังใหญ่ คุณอยากไปที่อื่นอีกไหม
คุณมีความฝันอย่างอื่นอีกไหม บ้านนักต่อสู้ที่อกหักอยู่ไหน
นักต่อสู้ที่เศร้าโศก ไปหาเขา ไปปลุกเขา
แล้วเราจะวิ่งใต้เงาพระจันทร์ร่วมกัน ไม่มีใครรู้ไม่ต้องแคร์
ไม่มีใครเห็นไม่เป็นไร เราเกิดมาเพื่อวิ่งตามหาฝัน”

 

ถ้ารักใคร ก็จงทำให้เขารู้ ถ้าปากบอกว่ารักป่ารักธรรมชาติก็แสดงออกทางวิถีชีวิต
ถ้ารักเผ่าพันธุ์ ก็แสดงออกทางการรักษาวัฒนธรรม
มีเตหน่ากูสอนให้เขาพูด เขาพร้อมแล้ว พร้องส่งเสียง พร้อมบรรเลง
หากไม่มีอะไรพูด หากไม่มีอะไรร้อง ร้องโอ.....โอ......โอ.....ลา....ลา

 

เทือกเขา Shenandoah ในรัฐ West Virginia

 

ตะวันตกดินระหว่างทางวิ่งตามหาฝัน

 

 

 

บล็อกของ ชิ สุวิชาน

บทเพลงต้องห้าม (7)

ชิ สุวิชาน
สิบกว่าปีผ่านไป ภายในบ้านของครูดอยผู้ช้ำใจจากการนำดนตรีปกาเกอะญอไปเล่นในโบสถ์ เขารู้สึกดีใจมากที่ลูกชายของเขามาขอเรียนดนตรีพื้นบ้านของคนปกาเกอะญอ ทั้งๆที่เด็กรุ่นราวคราวเดียวกันต่างมุ่งหน้าเดินตามดนตรีตามกระแสนิยมกันหมดแล้ว นี่เป็นสิ่งที่เขาเฝ้าคอยและหวังมาโดยตลอดที่จะมีคนมาสืบทอดลายเพลงของชนเผ่า ไม่ว่าจะเป็นเลือดเนื้อเชื้อไขแท้ๆ ของเขาหรือคนอื่นที่เป็นคนชนเผ่าเดียวกันก็ตาม ทำให้ฝันของเขาเริ่มเป็นจริงว่าทางเพลงแห่งวัฒนธรรมปกาเกอะญอจะไม่สิ้นสุดในยุคของเขา แต่เขารู้สึกตกใจ เมื่อลูกชายบอกเขาว่า จะนำเตหน่ากู ไปเล่นในคืนคริสตมาสปีนี้ที่โบสถ์ในชุมชน “ลูกแน่ใจนะ ว่าจะเล่นในโบสถ์”…

บทเพลงต้องห้าม (6)

ชิ สุวิชาน
ในขณะที่อีกฝากหนึ่งของชุมชนปกาเกอะญอที่เปลี่ยนมานับถือศาสนาคริสต์แล้ว บทเพลง ธา ทุกหมวด กลายเป็นบทเพลงที่ถูกลืมเลือน ถูกทิ้งร้างจนเหมือนกลายเป็นบทเพลงแห่งอดีตที่ไม่มีค่าแก่คนยุคปัจจุบัน โมะโชะหมดความหมาย เมื่อคนปกาเกอะญอเริ่มเรียนรู้การคอนดัก (Conduct) เพลงแบบในโบสถ์แบบฝรั่ง เพลงธา ไร้คุณค่า เมื่อมีเพลงนมัสการที่เอาทำนองจากโบสถ์ฝรั่งมา เครื่องดนตรีปกาเกอะญอถูกมองข้ามเมื่อมีคนดนตรีจากตะวันตก เช่น กีตาร์ กลองชุด แอคคอร์เดียน เมาท์ออร์แกน ฯลฯ เข้ามา “โด โซ โซ มี โด มี โซ ready… sing ซะหวิ” ประโยคนี้มักจะเป็นประโยคเริ่มต้นของคนที่เป็นผู้นำวงร้องประสานเสียงพูดนำก่อนร้องเพลง…

บทเพลงต้องห้าม (5)

ชิ สุวิชาน
หลัง ธาหมวด แป่โป่ แปซวย แล้ว ก็จะต่อด้วย ธาหมวดโข่เส่ คะมอ ตามด้วย หมวดโดยมีเด็กชายนำการเดินวนอยู่เหมือนวันแรก  และหมวด ธาปลือลอ ได้เริ่มถูกขับขานต่อจาก หมวดโข่ เส่ คะมอ ต่อด้วย หมวด เชอเกปลือ  หมวดฉ่อลอ หมวดแกวะเก  หมวดธาชอเต่อแล จากนั้น หมวดธาเดาะธ่อ จึงเริ่มขึ้นอีกครั้งพร้อมกับการกลับมาอย่างแน่นขนัดของหนุ่มสาวเช่นเดิม เมื่อธาเดาะธ่อหรือเริ่มต้นมาแล้ว ก็จะมีหมวดธา เดาะแฮ, หมวด ธาเดาะเหน่,หมวด ธาลอบะ ,หมวด ธา ลอกล่อ ซึ่งล้วนแต่เป็น ธา หน่อ เดอ จ๊อหรือธา หนุ่มสาว ซึ่งตั้งแต่ ธา หมวด เดาะธ่อ เป็นต้นไป ถือว่าเป็น เพลงธา ที่สามารถขับขานเป็นปกติได้ทุกโอกาส ทุกสถานที่…

บทเพลงต้องห้าม (4)

ชิ สุวิชาน
เมื่อได้ยินหมวด ธา ธาชอเต่อแล หนุ่มสาวต่างขยับเข้ามาในวงเพลงธามากขึ้น เพื่อเริ่มงานของหนุ่มสาว ธาชอเต่อแลจึงเปรียบเสมือน หมวดที่เชื้อเชิญหนุ่มสาวเข้าสู่การขับขานเพื่อต่อเพลงธากัน โดยมีโมะโชะฝ่ายหญิงแลโมะโชะฝ่ายชายเป็นหัวหน้าทีมของแต่ละฝ่าย เวทีการดวลภูมิรู้เรื่องธาที่ขุนเพลงธาโปรดปรานได้เกิดขึ้นอีกครั้งในคืนงานศพ หมวดแห่งการดวลเพลงธา เริ่มที่หมวดธาเดาะธ่อ ซึ่งแปลว่า ธาเริ่มต้น ส่วนใหญ่เป็นธาที่ว่าด้วยความรัก ความสามัคคี ความร่วมไม้ร่วมมือ เพื่อให้คนที่มาร่วมงานตระหนักและสำนึกเสมอว่า เป็นคนในชุมชนเดียวกัน ชนเผ่าเดียวกัน สังคมเดียวกัน และโลกใบเดียวกัน ดังตัวอย่างธาที่ว่า   เก่อ…

บทเพลงต้องห้าม (3)

ชิ สุวิชาน
หมวด ธาปลือลอ ได้เริ่มถูกขับขาน ซึ่งเป็นหมวดที่ว่าด้วย การจากไปสู่ปรโลก ซึ่งปกติแล้วก่อนที่คนจะตายมักมีลางสังหรณ์ปรากฎแก่คนใกล้ชิดหรือคนรอบข้างเสมอ นั่นหมายความว่าถึงเวลาของผู้ตายแล้ว เวลาแห่งความตายนั้นย่อมมาถึงทุกคน เพราะฉะนั้นก่อนตายควรทำความดีหรือทำคุณประโยชน์ให้เกิดแก่แผ่นดินถิ่นเกิดที่เราอาศัยอยู่ตอนมีชีวิตให้มากที่สุด เมื่อลางสังหรณ์มาถึงเราจะได้จากอย่างหมดทุกข์หมดห่วง ตัวอย่าง ธา หมวดนี้เริ่มต้นดังนี้ มี หม่อ เคลอ ฮะ เหน่ อะ เด                 มีหม่อ คอ ฮะ เหน่ อะ เด เต่อ เหม่ เคลอ ฮะ เหน่ อะเด      …

บทเพลงต้องห้าม (2)

ชิ สุวิชาน
“โมะโชะมาแล้ว” ชายหนุ่มคนหนึ่งกล่าวด้วยน้ำเสียงที่ตื่นเต้น เมื่อเห็นร่างชายวัยปลายกลางคนเดินเข้ามา สายตาทุกดวงจึงมองไปที่ โมะโชะ เขาคือผู้นำในการขับขานเพลงธา เขาต้องเรียนรู้และพิสูจน์ตัวเองมาหลายปีกว่าเขาจะได้รับตำแหน่งนี้ หน้าที่รับผิดชอบสำหรับตำแหน่งนี้คือการเป็นผู้นำในการขับขานธาในพิธีกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้นในชุมชนเช่น งานแต่ง หรืองานตาย บางชุมชนทั้งหมู่บ้านไม่มีโมะโชะเลย เวลามีงานต้องไปยืมหรือเชื้อเชิญโมะโชะจากชุมชนอื่นที่อยู่ใกล้ ว่ากันว่าชุมชนที่สมบูรณ์นอกจากต้องมีผู้นำชุมชนตามประเพณีที่เรียกว่า ฮี่โข่ ต้องมีจำนวนหลังคาในชุมชนมากกว่า 30 หลังคาเรือนแล้ว…

บทเพลงต้องห้าม (1)

ชิ สุวิชาน
ช่วงเย็นหลังจากที่ทำงานในไร่ และกำลังจะนั่งกินข้าวร่วมครอบครัว “ลุงเร็ว ปู่ วาโข่ หายใจขึ้นอย่างเดียว ไม่ได้หายใจลงแล้ว” หลานชายมาวงข่าวเกี่ยวกับพือวาโข่ซึ่งเป็นพ่อของเขา เขาละจากวงทานข้าวของครอบครัว แล้ววิ่งไปหาพ่อทันที พือวาโข่ เป็นฉายาที่เด็กๆ ในหมู่บ้านและหลานๆเ รียกชื่อผู้เฒ่าผู้ชายที่อาวุโส จนผมหงอกทั้งหัว พือหมายถึงพ่อเฒ่า วาโข่หมายถึง ผมขาว หากเป็นผู้หญิงจะเรียกว่า พีวาโข่ พีแปลว่าแม่เฒ่า นั่นเอง คนรุ่นนี้จะเป็นที่รักใคร่ของลูกหลานทั้งในครอบครัวและในชุมชน เพราะถือเป็นทรัพยากรบุคคลของชุมชนทีมีค่า หากมีปัญหาเกิดขึ้นในชุมชนที่คนรุ่นใหม่ไม่สามารถหาทางออกได้…

เพลงเตหน่ากู : ข้อห้ามในการทำเตหน่ากู

ชิ สุวิชาน
  บรรยากาศในบ้านเริ่มคึกคักมากขึ้นเรื่อยๆ เมื่อมีเสียงเตหน่าบรรเลงในบ้านไม่เว้นแต่ละคืน  บางคืนเป็นเสียงเตหน่า ลายเดิมที่ผู้เป็นพ่อเป็นคนถ่ายทอด  แต่บางคืนมีเสียงเตหน่าลายแปลกออกมาจนผู้เป็นพ่ออดไม่ได้จนต้องเงี่ยหูฟัง  นานแล้วที่เจ้าของเสียงเตหน่ากูห่างหายไปจากการร่ำเรียนวิชาจากพ่อ  แต่วันนี้เขากลับมาหาครูผู้สอนเตหน่ากูของเขาอีกครั้ง แน่นอนมันต้องมีอะไรบางอย่างสงสัยจึงต้องมา"พ่อผมจะไปล้มไม้มาทำเตหน่ากู ควรจะหาไม้อย่างไรดี" ประโยคแรกที่เขามาถามพ่อ"จริงๆ แล้วไม้อะไรก็ได้ทั้งนั้น ขอให้เป็นไม้ที่โค้งงอ แต่คนสมัยก่อนเขานิยมใช้ไม้เก่อมา หรือภาษาไทยเรียกว่าไม้ซ้อ…

เพลงเตหน่ากู : ธาที่ว่าด้วยเตหน่ากู

ชิ สุวิชาน
มีบทธา ซึ่งเป็นบทกวีหรือสุภาษิตสองลูกสอนหลานของคนปกาเกอะญอมากมาย ที่กล่าวถึงเตหน่ากูเครื่องดนตรีดั้งเดิมของคนปกาเกอะญอ แต่ในตรงนี้จะยกมาเพียงส่วนหนึ่งเพื่อเป็นตัวอย่างเบื้องต้นของ ธา ที่กล่าวถึงเตหน่ากู 1. เตหน่า อะ ปลี เลอ จอ ชึ             เด เต่อ มึ เด ซึ เด ซึ2.เตหน่า เลอ จอ แว พอ ฮือ            เต่อ บะ จอ จึ แซ เต่อ มึ3.เตหน่า ปวา แกวะ ออ เลอ เฌอ      เด บะ เก อะ หล่อ เลอ เปลอ4.เตหน่า ปวา เจาะ เลอ เก่อ มา     …

เพลงเตหน่ากู : การต่อยอดองค์ความรู้

ชิ สุวิชาน
ลูกชายหายหน้าไปจากการเรียนรู้การเล่นเตหน่ากูกับพ่อเป็นหลายสิบ จนผู้เป็นแม่ที่คอยหุงอาหารให้หมูในตอนหัวค่ำเกิดคำถามต่อผู้เป็นพ่อ “ไอ้ตัวเล็กมันเล่นเป็นแล้วเหรอ? มันถึงไม่มาฝึกเพิ่ม” แม่ถามพ่อซึ่งนั่งอยู่ตรงข้ามกะบะไฟดินในบ้าน “มันบอก มันจะฝึกเอง มันคงไปฝึกที่บ้านผู้สาวมั้ง?” พ่อตอบแม่พร้อมกับสันนิษฐานพฤติกรรมของลูกชาย “มันก็ธรรมดาแหละ วัวตัวผู้พอมันเริ่มเป็นหนุ่ม มันก็เริ่มแตกฝูงไปหาตัวเมียในฝูงอื่น ก็เหมือนพ่อตอนเป็นหนุ่มนั่นแหละ อยู่บ้านอยู่ช่องซะที่ไหน กลางค่ำกลางคืนดึกแล้วไล่กลับบ้านก็ไม่ยอมกลับ ค่ำไหนค่ำนั้น มาหาทุกคืน” แม่เปรียบเทียบให้พ่อฟัง

เพลงเตหน่ากู : การฝึกร้องและฝึกเล่นเตหน่ากูสำหรับการตั้งสาย แบบเมเจอร์ (Major scale)

ชิ สุวิชาน
“วิธีการเล่นล่ะ? แตกต่างกันมั้ย?” ลูกชายถามพ่อ “ถ้าเล่นอย่างไดอย่างหนึ่งได้นะ ก็เล่นอีกอย่างได้เองแหละ ขอให้เข้าใจวิธีการตั้งสายเถอะ อย่าตั้งสายเพี้ยนละกัน” พ่อบอกและย้ำกับลูกชาย “งั้นพ่อสอนเพลงอีกซักเพลงที่เล่นแบบเมเจอร์สเกลนะ” ลูกขอวิชาจากพ่อ “เอาซิ! เดี๋ยวพ่อจะสอนเพลงพื้นบ้านง่ายๆที่ผู้เฒ่าผู้แก่ชอบร้อง ชอบเล่นกับเตหน่ากูบ่อยๆ อีกเพลง ร้องตามนะ” พ่อเริ่มร้องนำ ลูกจึงเริ่มร้องตาม

เพลงเตหน่ากู : การตั้งสายเตหน่ากู แบบเมเจอร์ (Major scale)

ชิ สุวิชาน
สองสามคืนผ่านไป ลูกชายไม่ได้มายุ่งกับพ่อ แต่คืนนี้ภายในบ้านไม้ไผ่ หลังคาตองตึงทรงปวาเก่อญอหลังเดิม ลูกชายถือเตหน่ากูมาอยู่ข้างพ่ออีกครั้ง “ลองฟังดูนะ ใช้ได้หรือยัง?” ลูกชายพูดจบเริ่มดีดเตหน่าและเปล่งเสียงร้องเพลงแบบไมเนอร์สเกลให้พ่อฟัง แต่ด้วยความตั้งใจมากไปหน่อยทำให้การเล่นบางครั้งมีสะดุดเป็นช่วงๆ แต่ลูกชายไม่ยอมแพ้และไม่ยอมหยุด เล่นและร้องให้พ่อซึ่งเป็นครูสอนเตหน่ากูให้เขาจนจบเพลง “ฮึ ฮึ ก็ดี เริ่มต้นได้ขนาดนี้ก็ไช้ได้” พ่อตอบเขาแบบยิ้มๆ “แล้วพ่อจะสอนอีกแบบหนึ่งได้หรือยัง?” เขามองหน้าพ่อ “อ๋อ ที่มาเล่นให้ฟังนี้ก็เพื่อให้รู้ว่าเล่นไมเนอร์ได้แล้ว จะขอเรียนแบบเมเจอร์ต่อว่างั้นเถอะ”…
↑