"ไตรบานา" แม่เฒ่ากล่าวขอบคุณเป็นภาษากระยัน
เมื่อเราบอกลาเป็นภาษาเดียวกัน ยังมีครอบครัวพี่สาวของสามีที่อยู่ถัดไปอีกสามป็อก เราตั้งใจว่าจะเยี่ยมก่อนที่จะไม่ได้พบหน้ากันอีก เพราะทางยูเอ็นฯ ได้แจ้งว่า ครอบครัวของเธอจะได้ไปประเทศที่สามในอีกไม่ช้า
เราเดินเท้าไปตามทางเดินอันแสนพลุกพล่าน ราวกับว่าผู้คนเร่งรีบเดินทางสู่งานเลี้ยงสังสรรค์ที่ไหนสักแห่ง ความแออัดของผู้คนซึ่งมีอยู่ราวๆ สองหมื่นคน ทำให้บนทางเท้าและที่สาธารณะต่างๆ ดูครึกครื้น กลบบังความทุกข์ของคนพลัดบ้าน
หนุ่มสาวหลายคนเกิดและโตที่นี่ ใช้เวลาส่วนใหญ่เรียนหนังสือกันจนกว่าจะแต่งงานกันไป สร้างครอบครัวเล็กๆโดยไม่คาดหวังถึงอนาคต
มีจำนวนอีกไม่น้อยที่ยังคอยเสรีภาพและการกลับบ้าน พวกเขาแสดงออกผ่านบทเพลงที่แต่งทำนองเนื้อร้องขึ้นเองประสานกับเสียงกีต้าซึ่งเป็นเครื่องดนตรีเพียงไม่กี่ชิ้นที่มีอยู่ บ้างขีดเขียนถ้อยคำแห่งเสรีภาพบนกระดาษติดไว้ฝาผนังบ้าน ซึ่งฉันมักจะอ่านเจออยู่เสมอ
แต่ดูเหมือนทุกอย่างค่อยเป็นค่อยไปอย่างไม่เร่งรีบ พวกเขามีข้าวสารอาหารแห้งที่ถูกเจียดจ่ายพอประทังชีวิตทุกๆ เดือนจาก UNHCR และหน่วยงานเอ็นจีโออื่นๆ
มีการจัดการชุมชนเรียกเป็นป็อก มีทั้งหมดยี่สิบป็อก เพื่อความสะดวกในการจดจำ แต่ก็ยังเกิดความสับสนในการค้นหาบ้านที่ดูจะคล้ายกันไปหมด ทั้งตรอกซอกซอยที่สลับซับซ้อน
กว่าจะเจอบ้านพี่สาวเราจึงเสียเวลาไถ่ถามอยู่นาน ดีที่ว่าครอบครัวของพี่สาวเป็นชาวกระยันซึ่งมีอยู่เพียงน้อยนิดในจำนวนผู้ลี้ภัยที่ส่วนใหญ่จะเป็นชาวกระเหรี่ยงแดง
ผู้ลี้ภัยส่วนใหญ่ของที่นี่เคยอาศัยในรัฐกระเรนนีเดิม ซึ่งทางการพม่าได้เปลี่ยนมาใช้ชื่อรัฐคะยา พวกเขาจึงเรียกตัวเองว่าเป็นกระเรนนี ชาวกระเรนนีมีกองกำลังปลดแอกหลายกลุ่ม หนุ่มสาวกระยันที่เข้าร่วมรบกับกองกำลังกระเหรี่ยงแดงก็มีไม่น้อยเช่นกัน
บ้านของพี่สาวอยู่ค่อนข้างไกลความวุ่นวาย ด้านหลังอยู่ติดราวป่ามองเห็นเห็นสีเขียวของใบไม้แทนสีน้ำตาลของไม้ไผ่และใบตองตึง
เจ้ามิมิและหล่าคุ ลูกชายที่วัยยังไม่ขึ้นประถม นั่งเล่นกองฟืนอยู่ใต้ถุนบ้าน ฉันขึ้นไปนั่งหลบร้อนบนชานที่ดูกว้างขวางร่มรื่น จนแทบจะเอนตัว
"บ้านดูโล่งนะ นี่เก็บข้าวของกันหมดแล้วเหรอ" สามีไถ่ถามถึงข่าวคราวที่พี่สาวและครอบครัวจะได้เดินทางไปประเทศที่สาม
"ก็คงไม่เกินเดือนหน้า นี่ก็นัดตรวจเลือดแล้ว" ดูพี่สาวตื่นเต้นไม่น้อยกับระยะเวลาอันกระชั้นชิดจนดูเหมือนไม่ทันได้ตั้งตัว
"เขาไม่ให้เอาอะไรไปมาก พี่ก็ทิ้งทุกอย่างไว้ให้น้องสาวกับน้องชายของเธอนั่นแหละ เอาไปแต่ของที่จำเป็น" พี่สาวหมายถึง น้องสาวและน้องชายอีกสองคน ที่มาอยู่ในศูนย์ เพื่อเรียนหนังสือ หนังสือที่ว่านั้นฉันเองก็ไม่แน่ใจว่าเขาเรียนกันอย่างไร เพราะรู้ว่าสอนกันตั้งแต่ภาษาไทย ภาษาพม่า ภาษากระเหรี่ยงแดง ไปจนถึงภาษาอังกฤษเลยทีเดียว
น้องสาวและน้องชายของสามีเอง ก็ลงชื่อไปประเทศที่สามกับเขาด้วย เมื่อรู้ว่าพี่สาวได้รับเลือกต่างก็พากันดีใจและเริ่มมีความหวังมากขึ้น
"คราวนี้คงไม่ฟาล์วเหมือนตอนนั้นนะ" ฉันหยอกพี่สาวเล่น ถึงการฟาล์วที่ไม่น่าจะเกิดขึ้น ก่อนหน้านั้นมีชาวกระยันได้ถูกรับเลือกให้ไปประเทศที่สามแต่กลับไม่ได้ไปเพราะทางผู้ว่าราชการจังหวัดไม่ยินยอม
โดยอ้างว่าชาวกระยันอยู่ในประเทศไทย ด้วยความอภิสิทธิ์ชนกว่าผู้ลี้ภัยคนอื่น เพราะได้รับอนุญาตให้อาศัยนอกเขตพื้นที่ศูนย์ และคอยต้อนรับนักท่องเที่ยวในหมู่บ้านที่จัดไว้ต่างหาก
เรื่องราวทั้งหมดจึงจบลงด้วยข้อตกลงที่ว่า หากชาวกระยันต้องการไปประเทศที่สามก็ต้องทำตัวให้เหมือนกับผู้ลี้ภัยคนอื่นๆ นั่นก็คือต้องอาศัยในศูนย์ผู้อพยพเท่านั้น
ดูเหมือนการตัดสินใจอันเด็ดเดี่ยวของครอบครัวชาวกระยัน ที่ย้ายครอบครัวมาลำบากในศูนย์อพยพ แทนการเป็นนกในกรงทอง ณ หมู่บ้านกระเหรี่ยงคอยาวเพื่อการท่องเที่ยว จะสัมฤทธิ์ผลในบัดดลแล้ว.