“ถ้าจะตาย ใจสงบแล้วที่ได้เห็นแม่น้ำใหญ่” ลุงเวยซา วัย 69 ปี พูดกับพวกเรา แล้วทรุดตัวนั่งลงริมฝั่งแม่น้ำใหญ่สาละวิน พึมพำเสียงเปรยสั่นเครือเหมือนลืมตัว “โข่โละโกร โข่โละโกร..” ผมนึกว่าลุงจะตื่นตาตื่นใจไปตามประสา แต่พอเห็นหลังมือป้ายตา นิ่งเหม่อมองไกล ผมถึงเข้าใจว่า นั่น ไม่ใช่เรื่องธรรมดาๆเสียแล้ว
นาทีต่อนาทีนับจากนั้น ผมเห็นลุงเวยซายิ่งตัวเล็กลงเหลือเท่ากำปั้น กลืนกลายเป็นเนื้อเดียวกับก้อนหินใหญ่ริมฝั่ง เป็นหุ่นปั้นหินเปลือยกายท่อนบน นุ่งเตี่ยวสะดอเก่าๆสะพายย่าม เท้าเปลือย และแทบมองไม่เห็นหนวดเคราขาวหรอมแหร็ม กับเส้นผมแห้งแข็งเหมือนฟางข้าว
เรามาถึงริมฝั่งแม่น้ำตอนเที่ยงคืนกว่าๆ ผมเหลือบเห็นผิวน้ำเลื่อมมันวาวสะท้อนแสงจันทร์เสี้ยว อย่างผิวหนังสัตว์เกล็ดงูยักษ์เคลื่อนผ่านหน้าไป ห้าคนอัดแน่นอยู่บนรถจิ๊ปสีเทารุ่นสงครามโลก พะเลอโดะเป็นคนขับ ผมนั่งเคียงคู่ ลุงเวยซานั่งข้างหลัง
ส่วนอีกสองคน ซอมีญอกับกะฌอดูราวหลอมแบนราบเป็นเนื้อเดียวกับพื้นรถ
ผมมาถึงฝั่งโข่โละโกรเป็นครั้งแรก เหมือนลุงเวยซา ซอมีญอกับกะฌอเขาคุ้นเคยเป็นอย่างดี พะเลอโดะเป็นผู้นำทาง เขาเข้าออกโข่โละโกรอย่างกับบ้านหลังที่สอง เขาบอกว่า เขามากี่ครั้งก็ไม่เคยรู้สึกเบื่อ
โข่โละโกรมีเรื่องใหม่ๆ ผ่านเข้ามาทุกวัน ไม่ต่างกับการมาถึงของพวกเรา
แสงไฟรถฉายไปยังบ้านไม้แต่ละหลังที่ปิดประตู ปิดไฟเปล่าเปลี่ยวอยู่ในความมืด ราวกับโบกี้รถไฟไม้เก่าทิ้งร้าง ไม่มีหัว ไม่รู้ท้าย ปล่อยเลยตามเลยไว้ริมแม่น้ำ อย่างกับรอวันคืนอัศจรรย์ผ่านมาชุบชีวิตให้มันตื่นขึ้นเคลื่อนไหวได้อีกครั้ง แล้ววิ่งเลียบแม่น้ำไปเยี่ยงจักรกลโบราณที่ไม่คาดหวังว่าจะมีสิ่งมีชีวิตตื่นขึ้นมาขอโดยสารหรือไม่
เสียงรถยามวิกาลไม่ได้ทำให้ผู้คนที่อาศัยอยู่ในโบกี้ไม้แตกตื่น
พะเลอโดะบอกว่า เว้นแต่พวกทหารที่คอยดมกลิ่นกลางคืน นอกนั้นไม่มีใครอยากรู้หรอกว่าเป็นใครมาทำอะไร ผู้คนแถบนี้คุ้นเคยกับคนเข้าคนออก
เท็จจริงใดๆ ดูไร้ประโยชน์ บรรยากาศชีวิตแถบนี้ปกคลุมด้วยความเท็จมากกว่าความจริง ความสงสัยใดๆไม่ได้นำพาไปสู่ความเคร่งครัดในสิ่งคาดหวังใหม่ๆ
ผมรับรู้เรื่องราวโข่โละโกรอันจำกัด
ส่วนหนึ่งมาจากพะเลอโดะ เล่าเพียงว่าชุมชนคนพลัดถิ่นเกิดขึ้นมากลางสนามรบ เพราะผลพวงจากสงครามเชื้อชาติบนแผ่นดินพม่า หนีการสู้รบข้ามน้ำโข่โละโกรมาตั้งบ้านอยู่สุดขอบพรมแดน ให้พอมีพื้นที่ดำรงชีพกันไปได้
แต่ดูเหมือนชีวิตไม่ง่ายเถรตรงอย่างแนวเขตปันแดน อิทธิพลของนักรบกะเหรี่ยงยังแผ่ขยายมาถึงคนหนีมาสุดแนวเขตจนได้ ใครไม่มีลูกชายส่งไปออกรบ ก็ต้องส่งส่วยไปอุดหนุน
พันธะทางสายเลือด พรมแดนไม่อาจปิดกั้นกันไหลทะลักไปหากัน
วันดีคืนดีของลุงเวยซา ก็มีคนแปลกหน้าพร้อมอาวุธเข้ามาถึงบ้าน ขอพริกขอข้าวสาร มีอยู่เท่าไหร่ก็ต้องเอาให้เขาไป
ลุงเวยซาบอกว่า พวกนี้เป็นผีโข่โละโกร แฝงตัวมากับกลางคืน เคลื่อนไหวมาตามป่าเขาอย่างเงียบกริบ ไม่มีใครรู้ว่าพวกนี้มาจากที่ใด จะไปไหน แต่ลุงเวยซารู้ผ่านพ่อแม่บอกต่อกันมา ว่าดินแดนนั้นเหมือนถูกสาปอยู่หลังแม่น้ำโข่โละโกร ที่นั่น เต็มไปด้วยนักรบที่พร้อมจะห้ำหั่นใส่กันได้ทุกเมื่อ
วัยวันลุงเวยซาผ่านไป 69 ปี ไม่เคยสักครั้งที่คิดจะเดินไปยังดินแดนนั้น หรือไปให้ถึงฝั่งน้ำโข่โละโกรสักครั้ง ลุงเชื่อฝังใจว่าที่นั่นเต็มไปด้วยพวกผีโข่โละโกร ไม่เชื่อฟังเหตุผลใดๆ
ถ้าถูกจับไปเป็นลูกหาบแบกกระสุนปืนเมื่อไหร่ อย่าหวังว่าจะได้กลับออกมาง่ายๆ
“พระเจ้าให้เป็นอย่างนั้น” ลุงเวยซาบอก
พะเลอโดะกลับหัวเราะ แล้วพูดออกไปว่า พระเจ้าอยู่ในเรานี่แหละ.. พะตี