ปีก่อนเคยพูดไปแล้วว่า วิกฤต Covid-19 pandemic ไม่ใช่อะไรที่เป็นระดับ local เพราะลักษณะของการเดินทางและการขยายตัวของการติดเชื้อเริ่มมาจากจีน และผลจากการเดินทางข้ามโลกของคนก็นำพาเอาเชื้อไวรัสชนิดนี้มาด้วย
แน่นอนว่าการขยายตัวของมันทำให้เกิดอาการป่วยและการสูญเสีย
เหมือนคลื่นที่เข้ามาสาดซัดมนุษย์ทั้งโลก
จากเดิมที่การเดินทางระหว่างดินแดนเป็นทางเรือ การแพร่กระจายนั้นขยายตัวและเดินทางตาม speed ของเรือ และการเดินทางข้ามรัฐ ขณะที่ speed ของโลกปัจจุบันอยู่ในอัตราเร่งมากอย่างที่ไม่เคยมีมาก่อนในอารยธรรมมนุษย์ แน่นอนว่าการเคลื่อนตัวของไวรัสชนิดนี้ยังลึกลับอยู่มาก และโจมตีชาวโลกด้วยอัตราเร่งที่ยังก่อวิกฤตได้เรื่อยๆ จนกว่าเราจะสามารถควบคุมการแพร่ระบาดของมันได้ชัด
ผมได้เคยกล่าวไปแล้วเช่นกันว่าวิกฤตเศรษฐกิจโลกในทศวรรษ 1930s นั้นส่งผลสะเทือนมาถึงสยามที่ในเวลานั้นไม่สามารถตั้งรับภาวะเศรษฐกิจตกต่ำได้ และส่งผลต่อเสาหลักของระบอบการเมืองที่เปรียบเปรยเหมือนพวงดอกไม้ที่ถูกแขวนด้วยเชือกเพียงเส้นเดียว วันไหนเส้นสายนั้นขาดผึง พววงอุบะนั้นก็ตกหล่นเสียรูปไป
ชนชั้นนำไทยรู้ดีถึงการเปลี่ยนแปลงคราวนั้น และแน่นอนว่าสยามเปลี่ยนไปมาก
แน่นอนว่าในโลกยุคปัจจุบันได้เรียนรู้ว่าเราผ่านวิกฤตเศรษฐกิจ 2540 มาได้ โดยความเชื่อมั่นที่มีต่อโครงสร้างการเมืองตามรัฐธรรมนูญ 2540 ที่สามารถนำพาสังคมการเมืองไทยพ้นห้วงวิกฤตได้ระลอกหนึ่ง
แต่ในรอบนี้ ผลสะเทือนที่แท้จริงยังมาไม่ถึงชัด และเป็นการทดสอบสมมติฐานที่ว่า เศรษฐกิจไทยธำรงอยู่ได้ด้วยเครื่องยนต์เพียงเครื่องเดียว คืออุตสาหกรรมท่องเที่ยวและการบริการ
จากนั้น ทางรัฐบาลหลังรัฐประหาร 22 พฤษภาคม 2557 ต่างพยายามแก้ปัญหากับดักรายได้ปานกลาง โดยการขับเคลื่อนการสร้างอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ ซึ่งใครๆ ก็รู้ว่าเศรษฐกิจสร้างสรรค์นั้นจะโตได้ก็ในเนื้อนาบุญของสังคมเสรีเท่านั้น เว้นแต่ใครจะยอมรับตรงๆ ว่าการเมืองไทยปัจจุบัน (ซึ่งหลายคนเรียกว่าระบอบ hybridแบบที่คนชอบอ้าง ซึ่งผมเรียกมันว่าประชาธิปไตยสลึงเดียว เป็นอำนาจนิยมผสมทุนนิยมผูกขาด) สื่อญี่ปุ่นเองก็รู้ว่าภายใต้รัฐธรรมนูญปัจจุบันคือรัฐธรรมนูญที่พยายามสร้างดุลยภาพทางการเมืองแบบประชาธิปไตยครึ่งใบ แต่นี่มันถดถอยลงไปมาก ไม่นับว่าความพยายามกำจัดฝ่ายตรงข้ามโดยใช้เครื่องมือทางรัฐธรรมนูญที่ติดอาวุธให้ศาลรัฐธรรมนูญเป็นอธิปไตยที่สี่ที่สามารถ overrule อำนาจของกากบาทได้อย่างไม่น่าเชื่อหลายครั้งหลายคราก็ตามที
สภาพเช่นนี้ หรือภาษาบริหารชอบเรียกมันว่า ecosystem แบบนี้หรือ ที่จะสร้างความคิดสร้างสรรค์ เพื่อต่อยอดทางเศรษฐกิจให้พ้นจากกับดักรายได้ปานกลาง
ไม่นับเครื่องยนต์หลักที่วิ่งด้วยสูบเดียวคือการท่องเที่ยวและบริการที่หดตัวอย่างเฉียบพลันตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ 2563 การท่องเที่ยวต้องถูกจำกัดอย่างที่ไม่เคยมีใครคาดฝันว่าอาชีพนักบินและนางฟ้าจะดิ่งลงมาอย่างฉับพลัน ตามมาด้วยอุตสาหกรรมเกี่ยวเนื่องอื่นๆ จะส่งผลสะเทือนอย่างไร
บรรดาชนชั้นนำที่มีสติก็พยายามเสนอว่าอย่างน้อยกลับไปในเงื่อนไขสมดุลแบบฉันทานุมติภูมิพลได้หรือไม่ ไม่ว่าจะเป็นรัฐธรรมนูญและสถาบันทางประเพณี แต่เหมือนว่าองคาพยพที่มีสติสัมปชัญญะจะเสื่อมถอยลงจนไม่อาจชี้แนะหรือนำทางไปสู่ดุลยภาพใหม่
สมดุลทางสังคมจึงถูกเหวี่ยงไปมาอย่างน่าหวาดเสียวในช่วงหลายเดือนก่อนสิ้นปี
ในยามวิกฤตเช่นนี้มีนักธุรกิจและนักลงทุนที่ไหวตัวทันและปรับตัวไม่รั้งรอ โดยใช้หลักการ resilience ลดต้นทุน ปรับกิจการ ปรับบริการอย่างรวดเร็ว แต่มาตรการระยะสั้นที่ลดค่าใช้จ่ายคือการลดเงินเดือนโดยสมัครใจจนถึงขั้นสุดท้ายปลดคนออกจากงาน เพื่อประทังชีวิตไปก่อน
แต่ถึงที่สุดก็ต้องปรับตัวหรือเลือนหายไปจากธุรกิจ
ถ้ามองโลกในแง่ดี ผมจำได้ว่ารุ่นพี่นักการเงินท่านหนึ่งถึงกับรำพึงว่า Lehman Brothers (1847-2008) นั้นอายุมากกว่ารัฐธรรมนูญไทยเสียอีก ก็ต้องล้มละลายไปตามธรรมชาติของระบบการเงิน
นี่คืออนิจลักษณะของสังคม ว่าจะปรับตัวหรือล้มตาย
แต่คำถามคือ แต่วิกฤตโรคระบาดในระดับ global scale ในรอบนี้ต่างจากโรคระบาดในอดีตที่ระบาดตามเส้นทางเรือและการสัญจรใน speed และ scale ที่เล็กกว่านี้มากแต่โรคนี้มาเป็นระลอกและยังไม่จบ ส่วนผลสะเทือนทางเศรษฐกิจประกอบกับความไร้น้ำยาของรัฐ ก็ต้องถามว่ารัฐไทยยอมรับไหมว่าตัวเองถ้าไม่ยอมรับว่าใกล้เป็น failed state ในแง่การบริหารการจัดการปัญหา ก็คงจะต้องเรียกว่าอยู่ในสภาพ Zombie State (ผมถึงชอบหนังเกาหลี Kingdom ชุดนั้นมาก)
ผลกระทบของโรคระบาด ยังไม่จบ และไม่มีทีท่าว่าจะจบ จึงน่าสนใจมากว่าระบบทุนนิยมโลกจะเคลื่อนตัวอย่างไร
มีนักคิดบางคนบอกว่าระบอบอำนาจนิยมน่าจะยังทรงอิทธิพลไปอีกระยะหนึ่ง ถึงแม้ว่าโจ ไบเดน ว่าที่ประธานาธิบดีคนใหม่อาจจะทำให้บรรยากาศของโลกดีขึ้น แต่ก็ไม่มีหลักประกันว่าจีนจะปรับตัวอย่างไร และนักธุรกิจบางคนบอกว่าแทนที่ไทยจะได้ประโยชน์จากการบีบฮ่องกง กลับเป็นเวียดนามและสิงคโปร์
แน่นอนว่าในทุกวิกฤตมีคนปรับตัวได้ และรวยได้
แต่คนที่ปรับตัวไม่ได้/ไม่ยอมปรับตัว, ปรับตัวไม่ทัน หรือไม่ทันปรับตัวจะว่าอย่างไร
และหากสิ่งนั้นเป็นรัฐ และองคาพยพอื่นๆ จะเดินไปอย่างไรในสภาพรัฐซอมบี้ ถึงไม่เรียกว่าซอมบี้ก็ต้องเป็นรัฐละเมอฝันว่าจะไปดวงจันทร์ได้กันไป
ปี 2021 จึงเป็นปีที่ยังไม่อาจตัดสินชะตากรรมสุดท้ายของรัฐซอมบี้ แต่จะเป็นปีที่เราเห็นโอกาสและความล้มเหลวของทุกสิ่งอย่าง ไม่มาก ไม่น้อยไปกว่านี้
บล็อกของ บัณฑิต จันทร์โรจนกิจ
บัณฑิต จันทร์โรจนกิจ
ผมไม่คิดว่าจะได้ดูละคร "คือผู้อภิวัฒน์" เพราะผมเข้าเรียนธรรมศาสตร์ ปี 2531 ขณะที่ "คือผู้อภิวัฒน์" แสดงเป็นครั้งแรกในปี 2530 แต่ผมเข้าเรียนธรรมศาสตร์ ปี พ.ศ. 2531
บัณฑิต จันทร์โรจนกิจ
ประการที่สอง เรื่องการร่างรัฐธรรมนูญใหม่ ซึ่งผมเห็นว่าเป็นเรื่องกระบวนการทางการเมืองควรได้พิจารณาจากบทเรียนความรุนแรงทางการเมืองและความพยายามแสวงหาทางออก ซึ่งมีบทเรียนสำคัญจากสองกรณี ได้แก่
บัณฑิต จันทร์โรจนกิจ
ในสถานการณ์ที่เยาวชนลุกขึ้นเรียกร้องให้รัฐบาลหยุดคุกคามประชาชน ยุบสภาและร่างรัฐธรรมนูญใหม่ ในหลายแห่งและขยายตัวไปทุกภูมิภาคทั่วประเทศนั้น หลายคนมองว่าเป็นเพียงปรากฏการณ์ของเด็กที่ยังไม่บรรลุนิติภาวะ บ้างก็หมิ่นแคลนว่าไม่เคยช่วยพ่อแม่ล้างจานจะมาแก้ปัญหาประเทศได้อย่างไร หรือหางานและจ่ายภาษีได้แล้วค
บัณฑิต จันทร์โรจนกิจ
ถึงแม้ว่าจะมีเหล้า ยาเสพติดมาเป็นสาเหตุของอุบัติเหตุที่มีคนเจ็บตายกันทุกๆ ปี ช่วงปีใหม่ สงกรานต์และเทศกาลสำคัญ
บัณฑิต จันทร์โรจนกิจ
คำเตือน: เปิดเผยเนื้อหาบางตอน และอยากชวนไปดูหนังเรื่องนี้กันเยอะๆ ครับ บอกตรงๆ ว่าสะเทือนใจมากที่ได้ดูหนังเรื่องนี้ เพราะมันมีเรื่องราวหลายอย่างที่ทับซ้อนอยู่ในเรื่อง เป็นธรรมดาที่เราอาจจะคิดไปเองว่าบทสนทนาในเรื่องคล้ายคลึงกับเรื่องของเราเอง