ละครยี่เก มรดกนาฏดนตรีกัมพูชา

 

 

ละครยี่เก เป็นการแสดงที่เก่าแกมาแต่โบราณของกัมพูชา ซึ่งต้นกำเนิดของละครยี่เก ยังคงเป็นที่ถกเถียงกันในหมู่ครูบาอาจารย์ด้านนาฎศิลป์ของกัมพูชาว่า มีต้นกำเนิดมาจากแหล่งใดกันแน่ ซึ่งแบ่งข้อสันนิษฐานถึงแหล่งกำเนิด ไว้สามแห่ง คือ

 

- อาณาจักรชวา : หรือประเทศอินโดนิเซีย ในปัจจุบัน  ซึ่งในยุคนั้น ตรงกับรัชสมัยของ พระเจ้าชัยวรมันที่ 2 (ค.ศ.770–850) เป็นยุคที่อาณาจักรเขมร ขึ้นกับอาณาจักรชวา ทำให้จำเป็นต้องค้าขายส่งส่วยต่อกัน  ครั้นนั้นพระองค์ได้ไปราชการที่อาณาจักรชวา ก็ได้ทอดพระเนตรการร้องสวดสรรเสริญพระผู้เป็นเจ้าของชาวชวา และการแสดงดังกล่าวเป็นที่ต้องพระราชหฤทัยของพระองค์ จึงทรงโปรดให้ลอกเลียนรูปแบบการแสดงดังกล่าวในอาณาจักรของพระองค์เอง 

 

- มาเลเซีย : ซึ่งอาจกล่าวได้ว่า เป็นศิลปะการแสดงที่มีต้นกำเนิดจากการร้องสวดสรรเสริญพระผู้เป็นเจ้า ประกอบการตีกลองหน้าเดียว ของชาวมลายู จากประเทศมาเลเซีย ซึ่งได้เผยแพร่ม่สู่ประเทศไทย แล้วศิลปะการแสดงนี้ได้ตกทอดมาถึงชาวกัมพูชาอีกทอดหนึ่ง โดยชื่อเดิมคือ ลิเก แต่ต่อมาได้เพี้ยนมาเป็น ยี่เก ในภายหลังเมื่อมาถึงกัมพูชา (ในบทความต้นฉบับดังกล่าวได้แสดงความคิดเห็นว่า ศิลปะการแสดงลิเก กับยี่เก เป็นศิลปะการแสดงคนละชนิดกัน โดยพิจราณาจากเครื่องดนตรีประกอบการแสดง  แต่ทางผู้เขียนเอง เห็นแย้งกับความเห็นของบทความต้นฉบับ เพราะว่าทั้งยี่เก และลิเก ต่างมีรากกำเนิดที่คล้ายคลึงกัน มีรูปแบบในชั้นต้นเหมือนๆกัน เพียงแต่วิวัฒนาการ และสภาพสังคมในท้องถิ่น ได้ทำให้ศิลปะการแสดงทั้งสองชนิด มีรูปแบบหน้าตาแตกต่างกัน โดยจะอธิบายในหัวข้อต่อไป)

 

- (1)ชาวจาม ในอาณาจักรจามปา : ข้อสันนิษฐานเรื่องยี่เกมากจากชนชาติจาม เป็นข้อสันนิษฐาน ที่ได้รับการยอมรับมากที่สุด อาจกล่าวได้ว่าศิลปะการแสดงยี่เกนี่ เข้าสู่ประเทศกัมพูชาตั้งแต่ยุคสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 (ค.ศ.1181-1218) ซึ่งเป็นยุคที่อาณาจักเขมร กับอาณาจักจามปา มักพุ่งรบทำสงครามกวาดต้อนผู้คน รวมไปถึงการเคลื่อนย้ายถิ่นฐานของผู้คนไปมาระหว่างสองอาณาจักร จึงทำให้ศิลปะการแสดงยี่เกของอาณาจักจามปา หรือชาวจามเข้าสู่กัมพูชามาพร้อมๆกับชาวจาม และได้เผยแพร่จนเป็นที่นิยมในหมู่ชาวกัมพูชา จนถึงทุกวันนี้

 

จนมาถึง(2)ยุคสังคมราษฎร์นิยม ซึ่งเป็นยุคหลังจากที่กัมพูชาได้รับเอกราช การแสดงยี่เก ก็ได้รับเกียรติให้แสดงกันในโอกาสสำคัญๆ ทั้งในระดับรัฐพิธี ไปจนถึงพระราชพิธีของพระมหากษัตริย์ และพระบรมวงศานุวงศ์ ทั้งในรูปแบบการแสดงเป็นโรงละคร ไปจนถึงแสดงร่วมในขบวนแห่ต่างๆ อีกด้วย นอกจากนี้การแสดงละครยี่เกยังได้รับความนิยมจากประชาชนชาวกัมพูชาทั้งในราชธานี ไปจนถึงตามชนบท จนเกิดเป็นคณะการแสดงนาฎดนตรีละครยี่เกตามจังหวัดต่างๆ เช่น จังหวัดตาแก้ว จังหวัดกำปอต จังหวัดเสียมเรียบ จังหวัดกัมปงจาม จังหวัดกอนดาล ฯลฯ

 

สตรี และเด็กชนชาติจาม หน้ามัสยิดในกัมพูชา (ภาพจาก http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cham_Muslims_Cambodian.JPG )

 

 

 

การแสดงละครยี่เกสามารถแสดงได้ทั้งแบบการขับร้องเดี่ยว ไปจนถึงการขับร้องตอบโต้กันแบบกลอนเพลงปฎิพาทย์ระหว่างชายหญิง แต่ที่ได้รับนิยมกันมาก คือ การแสดงในรูปแบบละครยี่เก ซึ่งแสดงเป็นเรื่องยาว เป็นรูปแบบการแสดงที่นิยมกันมากหมู่ประชาชนชาวกัมพูชา อีกรูปแบบหนึ่ง

 

ในส่วนของ(3)ลำดับการแสดงนั้น จะเริ่มด้วยการแสดงโหมโรงยี่เก ซึ่งจะใช้ผู้แสดงเป็นหญิงล้วน จะแต่งกายด้วยมงคล หรือมงกุฎสวมศรีษะ สวมเล็บมือ ออกมาร่ายรำประกอบบทร้องเพลงโหมโรงยี่เก ซึ่งจะเริ่มบทเพลงโดยมีกลองยี่เกให้จังหวะ  โดยเป็นการแสดงเพื่อเบิกโรง พร้อมกับถวายเครื่องสักการะบวงสรวงขอพรแด่เทพยาดาอารักษ์ พระแม่ธรณี พระแม่คงคา รุกขเทวดาเจ้าป่าเจ้าเขา ผีบรรพชนยายตา ตลอดจนดวงวิญญาณของครูบาอาจารย์ เพื่อให้การแสดงละครยี่เก ไม่มีอุปสวรรคใดๆมาแพ้วพาล หรือถ้ามีก็ขอให้การทำการแสดงผ่านลุล่วงไปด้วยดี และเพื่อเป็นการส่งสัญญาณให้ผู้ชมการแสดงทราบว่า จะได้เริ่มทำการแสดงละครยี่เกแล้ว

 

เมื่อทำพิธีโหมโรงละครยี่เกแล้ว โต้โผ้จะการประกาศเรื่องที่จะทำการแสดง แล้วเบิกตัวแสดงออกมาร้องรำ แล้วกล่าวบทเจรจา โดยมากเอามาจากบทร้องละครแบบโบราณของเขมร แต่เครื่องแต่งกายไม่เน้นความสวยงามปราณีตตามแบบโบราณมากนัก แต่ตรงกันข้าม เป็นเครื่องแต่งกายง่ายๆ ตามแบบฉบับพื้นบ้าน ในบางเรื่องที่นำมาทำการแสดง ถ้าตัวละครที่แต่งหน้าเป็นยักษ์ ลิง ฤษี ถ้าเวลาใดต้องการเจรจา จะใช้วิธียกเครื่องประดับใบตัวละครหน้าขึ้นเหนือศรีษะ แล้วจึงร้องรำ หรือว่าบทเจรจา

 

นักแสดงหญิงร่ายรำในพิธีโหรมโรงละครนี่เก

 

 

 

อุปกรร์ดนตรีที่ใช้ในการแสดงละครยี่เก เครื่องดนตรีหลักที่ใช้กัน คือ กลองยี่เก หนึ่งใบ ทำหน้าที่ตีให้จังหวะหลักในการขับร้องบทเพลงยี่เก แต่บางคณะก็ใช้สองใบ เพื่อตีจังหวะลูกล้อลูกขัดกับ กลองยี่เกใบหลักซึ่งตียืนจังหวะ หรืออาจจะใช้มากกว่าสองใบ ขึ้นอยู่กับจำนวนนักดนตรี และสถานที่ทำการแสดง  นอกจากนี้ยังมีเครื่องดำเนินทำนองเพลงหลักๆ คือ (4)ซออู้จอมเหียง นอกจากซออู้จอมเหียงแล้ว ยังมีเครื่องดำเนินทำนองอื่นๆเสริมด้วยก็ได้ เช่น (5)ปี่ชวา จะเข้ ขิม ฯลฯ

 

นักดนตรีบรรเลงกลองยี่เก ในรายการประกวดการขับร้องเพลงยี่เก ในรายการศิลปะ วัฒนธรรม ทางสถานีโทรทัศน์บายอน ทีวี 
 

 

 

นอกจากในประเทศกัมพูชาแล้ว ในประเทศเพื่อนบ้าน ก็มีการแสดงที่คล้ายๆกับละครยี่เกของกัมพูชา เช่น ในมาเลเซีย อินโดนิเซีย ไทย ฯลฯ ซึ่งแต่ละประเทศจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันไปตามแต่ละประเทศ

 

เฉพาะในส่วนของประเทศไทย ก็มีการแสดงที่มีชื่อเรียกคล้ายๆกับยี่เก ว่าลิเก ซึ่งแม้ว่าในปัจจุบันรูปแบบการแสดงลิเกของไทยจะใช้วงปี่พาทย์ประกอบการแสดง แต่โดยรากเดิมการแสดงลิเกของไทย ใช้กลองรำมะนา ซึ่งคล้ายๆกับกลองยี่เกของกัมพูชา เล่นประกอบการแสดง และมีการตี(6)จังหวะหน้าทับโหมโรงด้วยรำมะนา คล้ายคลึงกับการโหรโรงของยี่เกขแมร์  ต่อมาจึงมีการปรับปรุงรูปแบบการแสดงโดยเอาวงปี่พาทย์มาใช้แทนวงกลองรำมะนา แล้วแต่งเครื่องอย่างละครแทน  แต่บางส่วนก็ยังนิยมขนบเดิมของลิเก คือ การใช้รำมะนาเล่นประกอบการร้องรำ จึงแยกสายออกมาเป็นการแสดงลำตัด อย่างที่เห็นในปัจจุบัน

 

ภาพการแสดงลำตัดของไทย ซึ่งเป็นการแสดงที่มีลักษณะใกล้เคียงกับ ละครยี่เกของกัมพูชา มากที่สุด

 

 

ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างการแสดงละครยี่เก ซึ่งผู้เขียนจะนำเสนอต่อไป ดังนี้

 

-เริ่มต้นด้วยการตัวอย่างการแสดงโหรโรงยี่เก เพื่อความเป็นสิริมงคลก่อนเริ่มการทำการแสดง