1. คำนำ
ก่อนจะเริ่มต้นเนื้อหา เรามาดูรูปการ์ตูนสนุก ๆ แต่บาดใจและอาจจะบาดตากันก่อนครับ
ความหมายในภาพนี้ ไม่มีอะไรมาก นอกจากบอกว่านี่ไงหลักฐานที่พิสูจน์ว่าโลกเราร้อนขึ้นจริง
สำหรับภาพนี้บอกว่า ผลการศึกษาพบว่าอุณหภูมิของน้ำในมหาสมุทรสูงขึ้น นักวิชาการ (และนักการเมือง) กำลังระดมกันแก้ปัญหาอย่างขยันขันแข็ง ขอขอบคุณเจ้าของภาพทั้งสองด้วย
คราวนี้มาเข้าเรื่องกันครับ
ขณะที่โลกของเรากำลังเผชิญกับวิกฤตการณ์ครั้งสำคัญ 4 ด้านพร้อม ๆ กัน คือ (1) วิกฤติภาวะโลกร้อน (2) วิกฤติพลังงานที่ทั้งขาดแคลน ราคาแพง ผูกขาดและก่อวิกฤติด้านอื่น ๆ (3) วิกฤติการเงินที่เพิ่งจะเกิดขึ้นหยก ๆ และกำลังลามไปทั่วโลก และ (4) วิกฤติความอ่อนแอของชุมชนในชนบทโดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศกำลังพัฒนาทั่วโลก
ถ้าเปรียบวิกฤติแต่ละด้านเป็นรถยนต์ ขณะนี้รถยนต์เหล่านี้กำลังแล่นตรงมาถึงสี่แยกเดียวกันและในเวลาเดียวกัน แล้วอะไรจะเกิดขึ้นเราคงนึกภาพเองได้ ผมเข้าใจว่าเหตุการณ์นี้กำลังท้าทายภูมิปัญญาของมนุษยชาติอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน
สำหรับสาเหตุของวิกฤติทั้งสี่นี้มาจากการใช้พลังงานของมนุษย์ จึงจำเป็นต้องขอกล่าวถึงประเภทของพลังงานเป็นความรู้พื้นฐานกันก่อน
2. พลังงานหมุนเวียนกับพลังงานฟอสซิล
การตั้งชื่อประเภทของพลังงานสำหรับประเทศไทยเรายังเป็นปัญหามาก เพราะทางราชการเองได้สร้างความสับสนให้กับผู้รับสื่ออยู่ไม่น้อย เช่น กล่าวว่า “ก๊าซธรรมชาติเป็นพลังงานสะอาด” หรือ “ใช้ก๊าซธรรมชาติเป็นพลังงานทดแทนน้ำมัน” “ไบโอดีเซลเป็นพลังงานทดแทน” เป็นต้น ทั้ง ๆ ที่ น้ำมันและก๊าซธรรมชาติต่างก็เป็นผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียมที่ถูกจัดอยู่ในกลุ่มเดียวกันซึ่งไม่สะอาดทั้งคู่ ขณะเดียวกันคำว่า “พลังงานทดแทน” ก็มีความหมายคลาดเคลื่อนไปจากความหมายที่แท้จริงที่สากลเขาใช้กันอยู่อยู่ระดับหนึ่ง
วงการวิชาการได้จำแนกพลังงานออกเป็น 2 ประเภทคือ พลังงานฟอสซิล (Fossil energy) ซึ่งได้แก่พลังงาน 3 ชนิดคือ น้ำมัน ก๊าซ และถ่านหิน พลังงานประเภทนี้ต้องใช้เวลาเป็นล้าน ๆ ปีกว่าจะสร้างขึ้นมาได้ เมื่อใช้หมดแล้วก็หมดเลย จะสร้างใหม่ขึ้นมาก็ไม่ได้
พลังงานหมุนเวียน (Renewable Energy- ทางราชการแปลว่าเป็นพลังงานทดแทน) ซึ่งเป็นพลังงานที่ใช้แล้วไม่มีวันหมดหรือหมดแล้วก็เกิดขึ้นใหม่ได้เองตามธรรมชาติ พลังงานหมุนเวียนแบ่งออกได้เป็น 5 ชนิดสำคัญ คือ (1) พลังงานลม (2) แสงอาทิตย์ (3) ชีวมวล (ซึ่งมาจากต้นไม้ ของเสียจากครัวเรือนหรือโรงงาน ปศุสัตว์-ขี้หมู ขี้วัว เป็นต้น) (3) พลังงานความร้อนใต้พิภพ และ (5) พลังงานน้ำ (จากเขื่อน) ขนาดเล็ก
ความแตกต่างที่สำคัญของพลังงานทั้งสองประเภทนี้สามารถกล่าวได้โดยย่อ ๆ ได้ดังนี้ คือ
พลังงานฟอสซิลเป็นธุรกิจที่มีขนาดใหญ่ ใช้ทุนจำนวนมาก จึงกลายเป็นธุรกิจที่รวมศูนย์และผูกขาดโดยพ่อค้านายทุนระดับโลกจำนวนน้อยราย ในทางตรงกันข้ามพลังงานหมุนเวียนเป็นพลังงานที่กระจายตัวอยู่ทั่วไป การผูกขาดจึงเป็นไปได้ค่อนข้างยาก อย่างน้อยก็ยากกว่าพลังงานฟอสซิล
ในด้านผลกระทบต่อสภาวะโลกร้อน นักวิทยาศาสตร์ระบุว่าก๊าซเรือนกระจกที่มีผลทำให้โลกร้อนนั้นร้อยละ 72% มาจากก๊าซคาร์บอนไดอ๊อกไซด์ซึ่งก็มาจากการเผาไหม้ของพลังงานฟอสซิลที่มนุษย์เป็นผู้ลงมือกระทำขึ้นมานั่นเอง กระบวนการของธรรมชาติมีทั้งการสร้างและการดูดซับกลับไปใช้ใหม่จนเกือบจะสมดุล แต่มนุษย์เป็นผู้ผลิตหรือผู้สร้างก๊าซชนิดนี้ขึ้นมาอย่างเดียวโดยไม่มีการดูดกลับไปใช้ใหม่เลย
กล่าวเฉพาะประเทศสหรัฐอเมริกา รายงานที่อ้างถึงแล้วในรูปนี้ระบุว่า เฉพาะการเผาไหม้ปิโตรเลียม ถ่านหิน และก๊าซธรรมชาติในปี 2549 ทำให้เกิดก๊าซเรือนกระจกถึง 82% ของก๊าซเรือนกระจกทั้งหมดของประเทศ
การใช้ถ่านหินเพื่อผลิตไฟฟ้า นอกจากจะก่อให้เกิดปัญหาโลกร้อนแล้ว ยังก่อให้เกิดผลกระทบกับชุมชนรอบ ๆ โรงไฟฟ้า อีกด้วย เช่น กรณีเหมืองแม่เมาะ จังหวัดลำปาง ที่มีผู้เสียชีวิตจากโรคทางเดินหายใจกว่า 300 ชีวิตแล้ว นอกจากนี้ยังก่อให้เกิดความขัดแย้งในชุมชนระหว่างผู้สนับสนุนและผู้คัดค้านโรงไฟฟ้า กรณีบ่อนอก บ้านกรูด หรือ กรณีท่อส่งและโรงแยกก๊าซไทย-มาเลเซีย ที่อำเภอจะนะ จังหวัดสงขลา เป็นต้น
สองภาพบน เป็นการประท้วงให้หยุดใช้ถ่านหิน ที่อำเภอแม่เมาะ จังหวัดลำปาง เมื่อปี 2549 ชายในภาพขวามือเป็นผู้ป่วยจากมลพิษ(เสียชีวิต กรกฎาคม 2551) (้ผูกขาดได้) าวเฉพาะการผลิตไฟฟ้าจากกังหันลม (ซึ่งเป็นพลังงานหมุนเวียน) ภาพล่างเป็นข่าว “สถาบันพระปกเกล้าเปิดโปงความตายจากถ่านหิน” จากเว็บไซต์ http://www.newspnn.com
3. วิกฤติโลกในปัจจุบัน
Dr. Anil Kane ประธานสมาคมพลังงานลมโลกได้กล่าวในเอกสารประชาสัมพันธ์ผ่านเว็บไซต์ของสมาคมฯ (http://www.wwindea.org) เมื่อปลายเดือนตุลาคมนี้ (2551) ว่า พลังงานหมุนเวียนคือกุญแจสำคัญที่จะไขออกจาก 3 วิกฤติของโลกในปัจจุบัน วิกฤติทั้งสามอย่างนี้คือ
1. วิกฤติพลังงาน ตามที่ได้กล่าวแล้วในหัวข้อที่ 2 ว่า พลังงานฟอสซิลเป็นพลังงานที่ถูกผูกขาดโดยพ่อค้าระดับโลกเพียงไม่กี่ราย แต่พลังงานหมุนเวียนเป็นพลังงานที่อยู่ใกล้บ้านใกล้ชุมชนทั่วไปทุกหมู่บ้าน
2. วิกฤติการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศโลกซึ่งได้กล่าวถึงแล้วเช่นกัน วิกฤตินี้รุนแรงแค่ไหน มีผู้ศึกษาพบว่า ปัจจุบันจำนวนผู้เสียชีวิตจากภัยธรรมชาติมีมากกว่าจำนวนผู้เสียชีวิตจากสงครามและการจราจรรวมกันถึงสี่เท่าตัว ทำเอาบริษัทประกันภัยแย่ไปตาม ๆ กัน
3. วิกฤติการเงิน ขณะนี้ทั่วโลกกำลังประสบภัยชนิดนี้กันทั่วโลก คล้าย ๆ กับที่เคยเกิดขึ้นแล้วเมื่อปี 2540 ซึ่งประเทศไทยเป็นผู้เริ่มต้น แต่คราวนี้เริ่มต้นที่สหรัฐอเมริกาซึ่งมีขนาดเศรษฐกิจใหญ่กว่าประเทศไทยมหาศาล
เนื่องจากการลงทุนด้านพลังงานเป็นการลงทุนขนาดใหญ่ทั้งจำนวนเงินและระยะเวลาในการก่อสร้างที่นาน ต้องมีการวางแผนล่วงหน้าหลายปี ถ้าเป็นโรงไฟฟ้าธรรมดาก็ประมาณ 7- 8 ปี ถ้าเป็นโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ก็นานถึง 12 ปี เมื่อสถานการณ์เป็นอย่างนี้จึงเกิดความเสี่ยงต่อการลงทุน เพราะไม่มีความแน่นอนในเรื่องความต้องการใช้พลังงานในอนาคต
ประเทศไทยเองเคยมีบทเรียนที่เจ็บปวดมาแล้วคือ เมื่อปี 2545 พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ได้ออกมา ยอมรับว่า “ขณะนี้เราสร้างโรงไฟฟ้ามากเกินไป คิดเป็นมูลค่าเฉพาะที่เกินความจำเป็นสูงถึง 4 แสนล้านบาท”
ในวันนี้เราก็ยังมีโรงไฟฟ้าสำรองถึง 30% ซึ่งสูงกว่าค่าที่ควรจะเป็นถึงสองเท่า (สากลยอมรับว่าควรมีโรงไฟฟ้าสำรองไม่เกิน 15%)
ในทางตรงกันข้าม โรงไฟฟ้าพลังงานหมุนเวียนเป็นการลงทุนขนาดเล็ก ทันทีที่ตัดสินใจแล้วจะใช้เวลาประมาณหนึ่งปีก็สามารถใช้การได้แล้ว ทำให้การลงทุนสอดคล้องกับความต้องการที่แท้จริง ไม่เสี่ยงกับการลงทุนเกินตัว
4. วิกฤติความอ่อนแอของชุมชนในชนบทโดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศกำลังพัฒนาทั่วโลก
ประเด็นนี้เป็นความเห็นของผมเอง ไม่เกี่ยวกับประธานสมาคมโลก ผมมีข้อเท็จจริงพร้อมกับความเห็นดังนี้คือ
ชนบทไทยมีปัญหาการว่างงานทั่วทุกภาคของประเทศ สินค้าการเกษตรมีปัญหา ไม่แห้งแล้ง น้ำท่วม ก็เพราะราคาตกต่ำ แต่ถ้าชาวชนบทสามารถผลิตไฟฟ้าขายให้กับคนในเมืองได้จะเกิดอะไรขึ้น ไฟฟ้าเป็นสินค้าที่ไม่มีทางล้นตลาดเพราะผลิตตามความจำเป็นเท่านั้น ไม่มีเหลือ ไม่ต้องกลัวภัยแล้งหรือน้ำท่วม
แต่ทำไมนักการเมืองจึงไม่สนับสนุนให้ชาวบ้านผลิตไฟฟ้าเพื่อขายบ้าง คำตอบส่วนหนึ่งก็เพราะนักการเมืองมักจะคิดถึงโครงการลงทุนขนาดใหญ่ โครงการพลังงานฟอสซิลจะเป็นหนึ่งในนั้นซึ่งเอื้อต่อการคอร์รัปชันได้ง่าย พวกพ่อค้าพลังงานเองก็ชอบที่จะเข้าหานักการเมือง ตรงกันข้ามโครงการพลังงานหมุนเวียนเป็นโครงการขนาดเล็กที่ไม่เป็นที่สนใจของนักลงทุนมากนัก ขณะเดียวกันชาวบ้านตลอดจนองค์กรปกครองท้องถิ่นก็สามารถเข้ามาลงทุนได้ง่าย เป็นการกระจายรายได้และสร้างงานในชุมชน
ถ้าชาวบ้านสามารถขายไฟฟ้าได้เอง แต่ละคนในบางหมู่บ้านที่มีลมแรงพอจะมีรายได้เดือนละประมาณ 3 พันบาท สามารถลดปัญหาความยากจนและปัญหาการว่างงานลงได้เยอะเลยครับ
5. ความคืบหน้าของการใช้พลังงานหมุนเวียนในระดับโลก
เพื่อไม่ให้เนื้อหาซ้ำซ้อนกับบทความอื่นๆ ในที่นี้ผมขอกล่าวถึงเฉพาะกังหันลมผลิตไฟฟ้าเพียงอย่างเดียว
ขณะนี้ทั่วโลกมีการใช้กังหันลมในเชิงพาณิชย์กันแล้วถึง 74 ประเทศ แต่ประเทศไทยยังไม่ถูกนับรวมอยู่ในกลุ่มนี้
เลขาธิการของสมาคมพลังงานลมโลก (Stefan Gsänger) กล่าวว่า “ตลอดสิบปีมานี้อุตสาหกรรมกังหันลมเติบโตอย่างต่อเนื่องเฉลี่ยปีละ 30% ปัจจุบันมีการติดตั้งแล้วถึง 1.1 แสนเมกะวัตต์ มีการจ้างงานถึงกว่า 4 แสนคน กำลังเป็นอุตสาหกรรมที่ใหญ่ที่สุดในโลก ใหญ่กว่าอุตสาหกรรมรถยนต์ในปัจจุบันเสียอีก ร้อยละ 75 ของกังหันลมในปัจจุบันอยู่ใน 6 ประเทศเท่านั้นคือ เยอรมนี สหรัฐอเมริกา สเปน อินเดีย จีน และเดนมาร์ก”
ในต้นปีหน้า (26 มกราคม 2552) จะมีการลงนามในสนธิสัญญาระหว่างประเทศที่มีชื่อย่อว่า “ไอรีนา (IRENA- International Renewable Energy Agency” (http://www.irena.org) ที่ประเทศเยอรมนี วัตถุประสงค์ขององค์กรนี้ก็เพื่อถ่ายทอดเทคโนโลยีจากประเทศชั้นนำทั้ง 6 นี้ไปยังประเทศอื่นๆ
“เราไม่อาจเลื่อนเวลาของการเริ่มต้นการพึ่งพลังงานหมุนเวียนออกไปได้อีกแล้ว” เลขาธิการคนเดิมกล่าวปิดท้าย
ข่าวว่า ในการนี้มีประเทศไทยเข้าร่วมด้วยในจำนวนสมาชิก 51 ประเทศ นับว่าเป็นข่าวดีที่นาน ๆ จะได้ยินสักครั้งในวงการพลังงานของไทย
6. สรุป
ตามที่ได้กล่าวแล้วว่า วิกฤติทั้งสี่ของโลกมีต้นเหตุมาจากการใช้พลังงานฟอสซิล คำถามที่เราทั้งหลายสงสัยว่า เมื่อไหร่โลกจะหยุดใช้พลังงานฟอสซิลแล้วหันไปใช้พลังงานหมุนเวียน อดีตรัฐมนตรีน้ำมันของประเทศซาอุดิระเบีย Sheikh Zaki Yamani กล่าวว่า “ยุคหินได้สิ้นสุดลงไม่ใช่เพราะหินหมด ดังนั้นยุคน้ำมันควรจะสิ้นสุดลงก่อนที่น้ำมันจะหมดไปจากโลก”
ในด้านพลังงานลม มีผู้สรุปไว้อย่างกระชับเกี่ยวกับอุปสรรคของกังหันลมว่า “ไม่ได้อยู่ที่ต้นทุนการผลิต ไม่ได้อยู่ที่เทคโนโลยีหรือแรงลม แต่ขึ้นกับแนวนโยบายของรัฐบาล”
แนวนโยบายของรัฐบาล ที่ประชาธิปไตยใหม่ต้องร่วมกันกำหนด