จากพื้นที่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน ผู้คนสองฝั่งได้ใช้ประโยชน์จากแม่น้ำที่มีความยาว ๔,๙๐๔ กิโลเมตรสายนี้ไม่ต่ำกว่า ๑๐๐ ล้าน ลักษณะการใช้ประโยชน์ก็แตกต่างกันออกไปตามแต่สภาพของพื้นที่ ในช่วงที่ไหลผ่านประเทศไทยตั้งแต่จังหวัดเชียงรายจนถึงจังหวัดอุบลราชธานี ก็มีผู้คนไม่จำนวนไม่น้อยได้ใช้ประโยชน์ในด้านแตกต่างกันออกไป ผู้ใหญ่ใช้หาปลา และใช้พื้นที่ตามหาดทรายที่โผล่พ้นน้ำ และริมฝั่งทำการเกษตร เด็กๆ ใช้เป็นห้องเรียนสำหรับฝึกหาปลา และว่ายน้ำ
ในจำนวนของเด็กๆ ที่ได้พึ่งพาแม่น้ำโขงก็มีเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้า ตำบลหาดคำภีร์ จังหวัดเลยรวมอยู่ด้วย
ราวบ่ายของวันที่ ๔ มีนาคม ๒๕๕๒ เด็กจำนวนกว่า ๓๕ คนบางคนมีแห บางคนมีข้องได้พากันเดินทางออกจากโรงเรียนมุ่งหน้าสู่แม่น้ำโขงที่อยู่ไม่ไกลจากโรงเรียน โดยมีเป้าหมายอยู่ที่บุ่ง ซึ่งอยู่ไม่ไกล ‘บุ่ง' เป็นชื่อเรียกลักษณะของระบบนิเวศในแม่น้ำโขง โดยจะใช้เรียกพื้นที่ที่เป็นหนองน้ำหลังจากน้ำในแม่น้ำโขงลดระดับลงในหน้าแล้ง พบได้ในแม่น้ำโขง และแม่น้ำสาขา เช่น แม่น้ำมูล ระบบนิเวศแบบบุ่งในแม่น้ำจะพบที่ภาคอีสานตอนบน บุ่งจะเกิดเฉพาะในหน้าแล้ง แต่พอถึงหน้าฝนบุ่งก็จะหายไป บุ่งบางแห่งจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปตามแต่ลักษณะของพื้นที่ เช่น ที่บ้านปากเนียมมีบุ่งปลาค้าวชื่อ ในบุ่งจะมีปลาอา และสัตว์น้ำอาศัยอยู่รวมทั้งแมงหยุ่มหวะ หรือแมงกะพรุนอาศัยอยู่ด้วย
เสียงเด็กร้องเรียกกัน และเสียงแห่งความสนุกสนานที่ได้ลงเล่นน้ำดังอยู่ไม่ขาดระยะ แดดร้อนเริ่มแผ่วเบาลง บางคนที่ดำผุดดำว่ายอยู่ก็ว่ายน้ำไปรวมกับเพื่อนๆ ที่ชวนกันไปเล่นน้ำในบุ่งที่ลึกกว่า แต่เด็กไม่ได้รับอนุญาตให้ลงไปเล่นน้ำในแม่น้ำโขง
ในวัยเยาว์ของลูกชายลูกสาวแห่งแม่น้ำ การได้เรียนรู้แม่น้ำแห่งบ้านเกิดจึงสำคัญ การได้เรียนรู้เรื่องราวของแม่น้ำสายใดในโลกใบนี้
หากเชื่อมั่นว่าวัยเด็กคือ วัยแห่งการเรียนรู้ ซึ่งสามารถเรียนรู้ได้จากหลายๆ สิ่งที่อยู่รายรอบตัวเอง ทั้งในห้องเรียน และนอกห้องเรียน กิจกรรมในวันนี้ก็เป็นหนึ่งในการเรียนรู้ของเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้าด้วย และห้องเรียนของเด็กๆ ในวันนี้คือห้องเรียนที่มีความยาวกว่า ๔,๙๐๙ กิโลเมตร
ปลาตัวเล็กตัวน้อยที่จับได้จากฝีมือของเด็กๆ ถูกเก็บใส่ไว้ในถัง เพื่อจะได้นำไปดองเก็บไว้สำหรับศึกษาเรียนรู้ในเรื่องของพันธุ์ปลาแม่น้ำโขงต่อไป
ในจำนวนของเด็กๆ ที่ได้พึ่งพาแม่น้ำโขงก็มีเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้า ตำบลหาดคำภีร์ จังหวัดเลยรวมอยู่ด้วย
ราวบ่ายของวันที่ ๔ มีนาคม ๒๕๕๒ เด็กจำนวนกว่า ๓๕ คนบางคนมีแห บางคนมีข้องได้พากันเดินทางออกจากโรงเรียนมุ่งหน้าสู่แม่น้ำโขงที่อยู่ไม่ไกลจากโรงเรียน โดยมีเป้าหมายอยู่ที่บุ่ง ซึ่งอยู่ไม่ไกล ‘บุ่ง' เป็นชื่อเรียกลักษณะของระบบนิเวศในแม่น้ำโขง โดยจะใช้เรียกพื้นที่ที่เป็นหนองน้ำหลังจากน้ำในแม่น้ำโขงลดระดับลงในหน้าแล้ง พบได้ในแม่น้ำโขง และแม่น้ำสาขา เช่น แม่น้ำมูล ระบบนิเวศแบบบุ่งในแม่น้ำจะพบที่ภาคอีสานตอนบน บุ่งจะเกิดเฉพาะในหน้าแล้ง แต่พอถึงหน้าฝนบุ่งก็จะหายไป บุ่งบางแห่งจะมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปตามแต่ลักษณะของพื้นที่ เช่น ที่บ้านปากเนียมมีบุ่งปลาค้าวชื่อ ในบุ่งจะมีปลาอา และสัตว์น้ำอาศัยอยู่รวมทั้งแมงหยุ่มหวะ หรือแมงกะพรุนอาศัยอยู่ด้วย
เสียงเด็กร้องเรียกกัน และเสียงแห่งความสนุกสนานที่ได้ลงเล่นน้ำดังอยู่ไม่ขาดระยะ แดดร้อนเริ่มแผ่วเบาลง บางคนที่ดำผุดดำว่ายอยู่ก็ว่ายน้ำไปรวมกับเพื่อนๆ ที่ชวนกันไปเล่นน้ำในบุ่งที่ลึกกว่า แต่เด็กไม่ได้รับอนุญาตให้ลงไปเล่นน้ำในแม่น้ำโขง
ในวัยเยาว์ของลูกชายลูกสาวแห่งแม่น้ำ การได้เรียนรู้แม่น้ำแห่งบ้านเกิดจึงสำคัญ การได้เรียนรู้เรื่องราวของแม่น้ำสายใดในโลกใบนี้
หากเชื่อมั่นว่าวัยเด็กคือ วัยแห่งการเรียนรู้ ซึ่งสามารถเรียนรู้ได้จากหลายๆ สิ่งที่อยู่รายรอบตัวเอง ทั้งในห้องเรียน และนอกห้องเรียน กิจกรรมในวันนี้ก็เป็นหนึ่งในการเรียนรู้ของเด็กๆ จากโรงเรียนบ้านคกเว้าด้วย และห้องเรียนของเด็กๆ ในวันนี้คือห้องเรียนที่มีความยาวกว่า ๔,๙๐๙ กิโลเมตร
ปลาตัวเล็กตัวน้อยที่จับได้จากฝีมือของเด็กๆ ถูกเก็บใส่ไว้ในถัง เพื่อจะได้นำไปดองเก็บไว้สำหรับศึกษาเรียนรู้ในเรื่องของพันธุ์ปลาแม่น้ำโขงต่อไป
เคยมีคนพูดทีเล่นทีจริงว่า เด็กๆ ริมแม่น้ำโขงหลักสูตรการเรียนรู้สำหรับพวกเขา ถ้าพูดเรื่องแม่น้ำต้องให้พวกเขาเรียนเรื่องแม่น้ำโขง เพราะเด็กๆ เหล่านี้อยู่ใกล้แม่น้ำโขงกว่าแม่น้ำเจ้าพระยา
ขณะตะวันคล้อยต่ำลง เด็กหลายคนเริ่มเหนื่อยล้าจากการหาปลา และเล่นน้ำ เวลาขึ้นจากน้ำก็มาถึง ห้องเรียนของโรงเรียนแม่น้ำได้หมดชั่วโมงเรียนลงแล้ว แต่เชื่อมั่นเหลือเกินว่า หากมีการทดสอบวัดความรู้เรื่องแม่น้ำโขงด้วยการหาปลา เด็กๆ เหล่านี้ย่อมสอบผ่านไปได้ด้วยดี โดยมีจำนวนปลาจากในถังเป็นบททดสอบความรู้ความสามารถนั่นเอง
บล็อกของ สุมาตร ภูลายยาว
สุมาตร ภูลายยาว
ผมได้รู้ข่าวว่าไฟฟ้าที่บ้านดับก็ตอนอยู่บนดอยบ้านห้วยคุ ข่าวสารที่ส่งมาบอกเพียงว่า หลังจากผมและเธอออกจากบ้านมาได้ ๒ วันหลอดไฟที่อยู่ข้างนอกก็ดับลง ทั้งที่มันเพิ่งได้รับการติดตั้ง คนส่งสารยังบอกอีกว่า เขาได้ไปดูที่มิเตอร์ไฟฟ้าของบ้านแล้วปรากฏว่า สายไฟที่ต่อกับมิเตอร์ถูกดึงออกด้วยมือนิรนาม เมื่อสนทนากันอยู่นานสองนาน คนส่งสารผู้ใจดีก็บอกหมายเลขโทรศัพท์ของการไฟฟ้า หลังผู้แจ้งสารหมดสิ้นหน้าที่ ต่อไปจากนี้คงเป็นหน้าที่ของผมที่ต้องดำเนินการต่อ ผมและเธอเรามองหน้ากัน ต่างคนต่างตั้งคำถามในใจ เกิดอะไรขึ้นกับบ้านที่เราเช่าอยู่มาเกือบครึ่งปี? ผมถามเธอก่อนหลังความเงียบมาเยือนเราสองคนได้ไม่นาน"นั่นสิ…
สุมาตร ภูลายยาว
บนเทือกเขาสูงอันไกลโพ้นในดินแดนที่ได้รับการกล่าวขานว่าเป็นหลังคาโลก บนเทือกเขาสูงกว่า ๕,๐๐๐ ฟุตจากระดับน้ำทะเลถูกปกคลุมด้วยหิมะเย็นจัด หลังการปกคลุมของหิมะ หลายร้อยหลายพันปี เมื่อความร้อนชื้นของอากาศมาเยือน หิมะจึงถูกหลอมละลายจนก่อเกิดเป็นต้นธารของแม่น้ำอันยิ่งใหญ่สายหนึ่งของโลก ในตอนบน แม่น้ำสีเขียวมรกตอันเกิดจากการละลายของหิมะสายนี้อุดมไปด้วยความหนาวเย็น แม่น้ำได้ไหลจากต้นกำเนิดบนที่สูงลงสู่ด้านต่ำตามกฏแรงโน้นถ่วงของโลกผ่านซอกหุบเขาอันสลับซับซ้อน ผ่านผืนแผ่นดินอันอุดมไปด้วยความแตกต่างทางสังคม วัฒนธรรม และลัทธิการเมืองการปกครอง ทุกพื้นที่ที่แม่น้ำไหลผ่าน…
สุมาตร ภูลายยาว
[๑]เมษายน ๒๕๔๗...แสงแดดใกล้ลับขอบฟ้า คนหาปลาบางกลุ่มกำลังเตรียมตัวเอาเรือเข้าฝั่ง เพื่อกลับคืนสู่บ้านผ่อนคลายความเมื่อยล้าจากการหาปลามาตลอดทั้งวัน การหาปลาเป็นกิจวัตรปกติของคนริมฝั่งแม่น้ำโขงมาเนิ่นนาน แต่ในยามเย็นวันนี้ไม่เป็นเหมือนยามเย็นของวันอื่นๆ ที่ผ่านมา ช่วงนี้ริมฝั่งแม่น้ำโขงคึกคักเป็นพิเศษ เพราะข่าวการเดินทางมาของปลาบึก ปลาใหญ่ที่คนหาปลาขนานนามให้ว่า ‘ปลาเทพเจ้าแห่งลำน้ำโขง’ พี่รงค์ จินะราช คนหาปลาบ้านหาดไคร้ได้เอาเรือออกไปไหลมองในแม่น้ำโขงบริเวณดอนแวงตามปกติ มองที่ไหลไปตามกระแสน้ำเป็นมองขนาดเล็ก พอมองไหลไปปะทะกับสิ่งมีชีวิตใต้น้ำ ชั่วพริบตานั้นฟองอากาศขนาดใหญ่ก็เกิดขึ้นบนผิวน้ำ…
สุมาตร ภูลายยาว
เสียงผู้คนส่งเสียงเชียร์เรือยาวในแม่น้ำดังไปทั่วริมฝั่ง งานแข่งเรือเริ่มขึ้นในวันสาขารล่อง--ประมาณวันที่ ๑๔ เมษายน เบื้องล่างเหนือสายน้ำ เรือ ๒ ลำกำลังขับเคี่ยวกันอย่างหนัก ไม่นานนักเรือที่มีฝีพายใส่เสื้อสีแดงก็ทะยานเข้าเส้นชัยหลังเรือลำนั้นเข้าเส้นชัยแล้ว การแข่งเรือรอบคัดเลือกจึงสิ้นสุดลง พรุ่งนี้จะเป็นวันตัดสินว่า เรือของคุ้มบ้านไหน จะได้ลอยลำเฉิดฉายเข้าเส้นชัย เสียงเพลงเฉลิมฉลองทั้งปราชัย และมีชัยดังมาเป็นระยะ เมื่อผู้คนเริ่มทยอยกลับบ้าน ชายชราก็ลุกจากเสื่อที่ปูนั่ง และเดินออกมาจากริมน้ำคืนสู่บ้าน ก่อนจะเดินมาถึงบันไดทางขึ้นวัด ชายชราก็ก็หยุดคุยกับใครบางคนตรงเชิงบันได“เด็กบ้านเรามันไม่สู้…
สุมาตร ภูลายยาว
ตะวันสายแดดส่องฟ้า เรือหาปลากับชายชรากำลังเดินทางออกจากท่า เพื่อหาปลาอีกครั้ง ในแสงแดดยามสาย ชายชรากำลังสลัดคราบไคร้ที่เกาะติดเบ็ดออก เพื่อทำความสะอาดให้มันกลับมาพร้อมใช้งานอีกครั้งสายน้ำลดระดับลงอีกครั้งหลังโถมถั่งในหน้าฝน สายน้ำเชี่ยวกรากกลับกลายเป็นแผ่วเบา และลดความเกรี้ยวกราดลง วันนี้ไม่แตกต่างจากหลายวันในช่วงเริ่มต้นฤดูหนาว ชายชรายังคงดำเนินชีวิตไปตามปกติในครรลองของคนกับเรือเหนือสายน้ำอันกล่าวได้ว่าคือสายชีวิตของชายชราด้วยสายลมแห่งเดือนมกราคมพัดมาเยือกเย็น ริมฝั่งน้ำตรงกระท่อมหาปลา ชายชรานั่งเงียบงันอยู่ข้างกองไฟ ๒ วันมาแล้วยังหาปลาไม่ได้ ช่วงนี้จึงมีเพียงกุ้งติดฟดริมฝั่งน้ำเท่านั้น…
สุมาตร ภูลายยาว
หลังจากวันแรกจนถึงวันนี้ ผมลองนับเดือน นับปีดูแล้ว ผมมาอยู่เมืองชายแดนริมแม่น้ำแห่งนี้ ล่วงเข้าไป ๕ ปีแล้ว ใน ๕ ปีของการใช้ชีวิต แน่ล่ะย่อมแตกต่างจาก ๗๖ ปีของชายชราอย่างสิ้นเชิง แต่สิ่งที่ผมได้เห็นไม่ต่างกับชายชราเลยแม้แต่น้อยแม้จะนานกี่ชั่วอายุคน ผู้คนริมฝั่งน้ำยังคงพึ่งพาแม่น้ำสายนี้ในด้านต่างๆ อยู่เช่นเดิม คนหาปลายังคงหาปลา แม้ว่าจะได้ปลาน้อยลงก็ตามที คนขับเรือรับจ้างก็ยังคงขับเรืออยู่เช่นเดิม แม้ว่าจะมีข่าวการเกิดขึ้นของสะพานข้ามแม่น้ำก็ตามที คนแบกของตรงท่าเรือก็ยังคงทำหน้าที่แข็งขันกว่าเดิม แม้จะแบกของได้น้อยลง…
สุมาตร ภูลายยาว
ในยามเย็น หลังแสงตะเกียงสว่างขึ้น ความสว่างของแสงไฟตะเกียงก็ตัดกับท้องฟ้ามืดครึ้มไร้ดวงดาวแต้มขอบฟ้า ดูเหมือนว่ายามนี้สายฝนต้นฤดูมาถึงแล้ว ในที่ไกลออกไปฟ้าแลบแปลบปลาบ ทุกครั้งที่ฟ้าแลบ ความสว่างที่เกิดขึ้นเพียงสั้นๆ ทำให้ฟ้าสีดำดูน่ากลัว ไม่นานนักหลังฟ้าร้องเข้ามาใกล้ สายฝนปานฟ้ารั่วก็โถมถั่งลงมายามนี้ปลาหลายชนิดอพยพขึ้นเหนือ เพื่อวางไข่ จะเหลือเพียงปลาบางชนิดเท่านั้นอพยพขึ้นมาช่วงน้ำลด ในช่วงนี้ คนหาปลาไหลมองก็จะเริ่มยุติการหาปลาลง เพราะน้ำในแม่น้ำเป็นน้ำใหญ่หาปลาลำบาก ช่วงน้ำใหญ่นี่เองถือว่าธรรมชาติได้จัดการมนุษย์…
สุมาตร ภูลายยาว
หลังกลับมาถึงบ้าน ผมหวนคิดถึงเรื่องราวต่างๆ ที่แกเล่าให้ฟัง ห้วงอารมณ์นั้น ผมคิดถึงหนังสือเล่มหนึ่ง หนังสือเล่มนี้เล่าถึงการรอนแรมออกทะเล เพื่อตกปลาของชายแก่คนหนึ่ง การเดินทางออกทะเลของชายชราในหนังสืออาจแตกต่างกับการเดินทางออกสู่แม่น้ำของชายชราแห่งโลกของความจริงอยู่บ้าง แต่ในวิถีของชายเฒ่าทั้งสองคน มีเรื่องราวทั้งเหมือน ทั้งแตกต่างรวมอยู่ด้วยกัน การเดินทางไปสู่วิถีของการเป็นนักล่าของชายทั้งสองอาจจะไม่ต่างกันมากนักในการกระทำ แต่เป้าหมายในการออกเรือ เพื่อเป็นนักล่าของชายทั้งสองอาจแตกต่างกัน คนหนึ่งออกเรือไปล่าเพื่อความสุขตามคิดความเชื่อของตัวเอง แต่อีกคนหนึ่ง…
สุมาตร ภูลายยาว
แสงแดดยามบ่ายคลี่ม่านกระจายโอบไล้ยอดไม้ แรงลมพัดยอดไม้เอนไหว ดอกไม้ป่าสีขาวของฤดูฝนกำลังร่วงหล่นลงพื้นดิน แม้ว่าดอกไม้จะจากไป แต่ธรรมชาติก็ได้มอบความเขียวชะอุ่มของผืนป่ามาทดแทนเช่นกันยามบ่ายขณะหลายคนยังวุ่นอยู่กับงาน ผมเดินเตร็ดเตร่ตามถนนมาถึงหน้าบ้านหลังหนึ่ง หลังอ่านป้ายก็รู้ว่าบ้านหลังนี้เป็นบ้านของชายชรา ผมมองหาเจ้าของบ้านอยู่นอกรั้วในใจยังหวั่นอยู่ว่าจะได้พบเจ้าของบ้านหรือเปล่า เมื่อมองดูอยู่ครู่หนึ่ง ผมก็เห็นชายชราผู้เป็นเจ้าของบ้านกำลังก้มๆ เงยๆ อยู่กับกองไม้ไผ่ข้างห้องครัวผมร้องเรียกชายชราอยู่นอกรั้ว เมื่อได้ยินเสียงเรียก แกก็เงยหน้าขึ้นมาดู และเรียกผมเข้ามาในบ้าน…
สุมาตร ภูลายยาว
หลังกลับมาจากเมืองริมแม่น้ำในครั้งนั้น ไม่นานผมก็เดินทางมาเมืองริมแม่น้ำอีกครั้งพร้อมกับความทรงจำเมื่อ ๒ เดือนก่อน...ความทรงจำเมื่อ ๒ เดือนก่อนเกิดขึ้นบนแม่น้ำสายนี้ ผมจำได้ว่าช่วงนั้นเป็นฤดูฝน น้ำปริ่มฝั่งหมุนวนน่ากลัว ผมได้พบชายชราอีกครั้งหลังจากไม่ได้พบกันนาน ชายชรานั่งอยู่บนเรืออีกลำหนึ่ง ซึ่งวิ่งสวนทางกับเรือที่ผมโดยสารมา เมือเรือวิ่งสวนทางก็ได้ยินเสียงทักทายของคนขับเรือทั้งสอง แม้ว่าจะฟังสำเนียงการสนทนาไม่รู้เรื่องทั้งหมด แต่ก็พอจับใจความได้ว่าคนขับเรือทั้งสองคุยกันเรื่องอะไร บนนาวาชีวิตกลางสายน้ำของชะตากรรม…
สุมาตร ภูลายยาว
สายโขงยังตัดไม่ขาด สายสวาทตัดขาดอย่างไรตัดบัวก็ยังไว้ใย ตัดน้ำใจยังมีเมตตาค่อยอิง ค่อยอาศัยกัน เอาไว้รักกันในวันข้างหน้ามาเถิด มาเถิดแก้วตา รำวงดีกว่าร่าเริงหัวใจ รำวงดีว่าร่าเริงหัวใจ....เสียงเพลงแหบพร่าลอยตามสายลมไกลออกไป จนเงียบหายไปกับโค้งขอบฟ้ากลางคืน นานครั้งชายชราจะร้องเพลง แต่บทเพลงที่ชอบร้องสม่ำเสมอคือเพลงนี้ ค่ำคืนนี้อากาศหนาวเย็นลง ชายชราจึงก่อกองไฟ เพื่อผ่อนเบาความหนาว เนิ่นนานที่กองไฟสว่างไสว แต่เมื่อฟืนที่กองสุมไว้ในตอนเย็นใกล้หมด แสงไฟก็สลัวลง เปลวไฟมีอยู่น้อยนิดเหมือนจะมอดดับลงทุกครั้งยามสายลมพัดเข้ามา พอสายลมพัดผ่านไป แสงไฟก็สว่างขึ้นมา หลังแสงไฟสว่าง…
สุมาตร ภูลายยาว
ภาพของชายชราวัย ๗๕ ปี กำลังก้มๆ เงยๆ อยู่บริเวณระเบียงกระท่อมแจ่มชัดขึ้นเมื่อเข้าไปใกล้ กุ้งสีชมพูขนาดนิ้วก้อยหลายสิบตัวนอนนิ่งอยู่ในจานเบื้องหน้าของชายชรา ถัดจากจานกุ้งไปเป็นถ้วยน้ำพริกปลาร้าที่กินเหลือจากเมื่อวานรายการอาหารที่กล่าวมาทั้งหมดคืออาหารมื้อเย็นสำหรับชายชรา ลูกแมวสองตัว ตัวหนึ่งสีน้ำตาล ตัวหนึ่งสีขาว หมอบคลอเคลียอยู่ด้านข้าง นานครั้งมันจะเดินมาหยอกล้อเล่นกัน พอหยอกล้อกันจนหนำใจมันก็กลับไปนอนนิ่งอยู่ที่เดิม บนท้องฟ้าอาทิตย์อัสดงลงไปไม่นานนัก ท้องฟ้าที่เคยกระจ่างเป็นสีฟ้าเริ่มกลายเป็นสีดำหลังจากอิ่มหนำสำราญ…