ในชีวิตผมถือว่า สองปีที่ผ่านมา ผมโชคดีไม่น้อยที่มีโอกาสได้ไปยังสถานที่ที่ตัวเองไม่คาดคิดว่าจะได้ไป สถานที่ที่ว่านั่นคือ ‘สันเขื่อน’ และจุดสำรวจที่จะมีการสร้างเขื่อนบนแม่น้ำโขงในตอนล่าง ไล่ตั้งแต่ปากแบ่ง หลวงพระบาง ไซยะบุรี ปากลาย ปากชม และบ้านกุ่ม จำนวนพื้นที่ที่กล่าวมาทั้งหมดแถบทุกพื้นที่ได้มีการสำรวจศึกษาความเป็นไปได้ของพื้นที่ในการก่อสร้างเขื่อนหมดแล้ว
การไปในแต่ละครั้ง บางทีก็ต้องทำตัวให้กลมกลืนกับพื้นที่โดยการปลอมตัวเป็นนักท่องเที่ยวผู้อยากรู้อยากเห็น และที่สำคัญต้องตีสนิทกับคนท้องถิ่น เพื่อจะได้เดินทางไปสู่เป้าหมายง่ายขึ้น ในจำนวนพื้นที่ที่กล่าวมาทั้งหมด หากไม่นับรวมปากชมแล้ว ก็คงมีปากแบ่ง กับหลวงพระบางเท่านั้นที่ผ่านมาผ่านไป ๓-๔ ครั้ง
ในการเดินทางไปปากแบ่งครั้งล่าสุด ผมถือว่าเป็นเรื่องอันน่าอัศจรรย์ใจอย่างยิ่ง เพราะหลังจากที่เรือเราจอดพักค้างแรมที่หาดเครื่อง เมื่อกางเต็นท์เสร็จสายตาของผมก็พลันสบตากับเจ้าแผ่นปูนสี่เหลี่ยมตรงพื้นดิน ผมค่อยๆ ย่องเข้าไปหามันอย่างช้าๆ ประหนึ่งนายพรานกำลังเฝ้าซุ่มยิ่งสัตว์ป่า จากแผ่นปูนแผ่นแรก ผมเดินเป็นแนวตรงไปข้างหน้า และผมก็ได้พบแผ่นปูนมากขึ้นจนในที่สุดบนแก่งหินชุดสุดท้ายเมื่อสบสายตากับภูเขา ผมก็พบว่าตรงนั้นมีอุโมงค์สีขาวเด่นเป็นสง่าตระหง่านอยู่ ทันทีที่เห็นผมก็ป่ายหน้าจากสิ่งอื่นมุ่งหน้าไปหาอุโมงค์บนภูเขาอย่างเร่งรีบ
ขณะย่ำเท้าไปบนทรายและหิน แสงตะวันคล้อยต่ำจนลับหาย ความมืดเดินทางเข้ามาเรื่อยๆ ขณะจะก้าวลงจากแก่งหินกลุ่มสุดท้าย ผมพบว่าตัวเองเดินออกมาไกลจากที่พักพอสมควร เมื่อตั้งสติได้ ผมลองสำรวจตัวเอง แลสำรวจดูหนังสือเดินทาง และกล้องถ่ายรูป ทุกอย่างอยู่ในที่ตั้งอย่างเตรียมพร้อม หากมีอะไรไม่ชอบมาพากล สองสิ่งนี้ และเสียงแหบแห้งคงช่วยให้คนกว่าเจ็ดสิบชีวิตบนดอนเครื่องเดินทางมาหาผมสักคน
ดอยลูกนั้นใกล้เข้ามาทุกขณะ ผมตัดสินใจยุติการเดินลงอย่างฉับพลัน และเอากล้องออกมาจากกระเป๋าเปลี่ยนใส่เลนส์ซูม หลังปรับระยะโพกัส และรูรับแสงได้ที่ เสียงชัตเตอร์ดังขึ้นราว ๒๐ ครั้ง
ภาพของแสงไฟจากเรือเหนือสาน้ำโขง กองไฟ และเงาคน
แสงของทิวาวารหายไปแล้ว บรรยากาศรอบตัว รัตติกาลกำลังคลี่ม่านสีดำผืนใหญ่โอบคลุมทุกทิศทุกทางเอาไว้ ผมตัดสินใจหันหลังให้อุโมงค์บนภูเขาแล้วเดินกับสู่ที่พัก เมื่อไปถึงที่พัก ผมจึงได้มีโอกาศลองไล่ดูภาพแต่ละภาพ หลังดูเสร็จ ผมได้นำไปให้คนอื่นๆ ในคณะร่วมเดินทางดู หลายคนต่างงุนงง และสงสัยว่าบางภาพผมถ่ายมาจากมุมไหน เพราะมีเต็นท์หลายหลังติดอยู่ในภาพ เมื่อผมพาคนสงสัยเดินไปดู ทุกคนก็กระจ่างแจ้งว่า แท้จริงแล้วแผ่นปูนที่กำลังจะพัฒนาใหญ่ขึ้นจนกลายเป็นแท่งหินคอนกรีตกั้นแม่น้ำ มันอยู่เบื้องหลังเต็นท์ที่เราจะนอนนี่เอง และจุดที่เราจะพักนอนก่อนเดินทางออกจากลาวสู่เชียงของในคืนนี้ก็จะกลายเป็นสันเขื่อนปากแบ่ง ซึ่งภายหลังที่เขื่อนสร้างเสร็จน้ำจากอ่างเก็บน้ำของเขื่อนจะท่วมยาวมาถึงเชียงของ และมีบ้านหลายหลังต้องถูกโยกย้าย
หากคิดไป เรื่องราวเช่นนี้ไม่ได้ต่างอะไรจากละครเรื่องเดิมที่ถูกนำกลับมาฉายซ้ำ หรือบางทีถูกนำมาสร้างใหม่ทั้งโดยคนสร้างกลุ่มเดิม และกลุ่มใหม่
ละครของชีวิตผู้คน และธรรมชาติ อันเกิดขึ้นหลังการสร้างเขื่อนมีให้เห็นมานักต่อนัก แม้บางเรื่องจะม้วนฉากจบการแสดงไปแล้ว แต่บางเรื่องกำลังเริ่มลงมือถ่ายทำ แน่ละในละครของชีวิต ผู้คน และธรรมชาติ ซึ่งกำลังจะถูกสร้างให้เป็นผู้ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการทำละครเรื่องนี้ ชาวบ้านผู้เป็นทั้งนักแสดงนำ และนักแสดงสมทบ พวกเขาแทบไม่มีโอกาสได้ถามบริษัทผู้สร้างละครของชีวิตเรื่องนี้เลยว่า ทำไมตัดสินใจเลือกพวกเขามาเป็นนักแสดง ทั้งที่พวกเขาไม่อยากเป็น แม้ว่าจะได้รับค่าตัวแพงเท่าใดก็ตามที ข้อสำคัญในการแสดงละคร เมื่อถ่ายทำไม่ดีก็มีการถ่ายทำใหม่ได้ แต่หากว่าละครแห่งชีวิตที่กำลังจะเกิดขึ้นกับคน และทรัพยากรธรรมชาติ เรามีโอกาสในการสั่งถ่ายทำใหม่ได้กี่ครั้งเมื่อถ่ายทำไม่ดี
บรรยากาศในค่ำคืนแรม ๒ ค่ำ พระจันทร์กลมโตกว่าไข่ห่านตระหง่านอยู่เบื้องบูรพทิศ วงข้าวอันมีการพูดคุยถึงเรื่องทัรพยากรธรรมชาติในแม่น้ำโขง รวมทั้งเรื่องราวผลกระทบต่างๆ ที่จะเกิดขึ้นหลังจากสร้างเขื่อนเริ่มตั้งขึ้น หลายคนก็ได้แสดงทัศนะอันเป็นห่วงเป็นใยต่อแม่น้ำสายนี้ รวมทั้งแสดงความห่วงใยต่อทรัพยากรในแม่น้ำสายนี้เมื่อได้ทราบว่าจุดที่เราพักนอนในคืนนี้คือจุดที่จะเป็นสันเขื่อน และแน่ละคนที่แสดงทัศนะ และกล่าวถึงความหม่นช้ำที่จะได้รับมากกว่าคนอื่นๆ คือ คนที่มาจากหมู่บ้านที่จะถูกน้ำท่วมภายหลังการสร้างเขื่อนนั่นเอง...
ภาพของจุดสำรวจในการสร้างเขื่อนปากแบ่งที่ดอนเครื่อง บ้านปากเงย แขวงไซยะบุรี