Skip to main content

การเดินทางเที่ยวนี้มีผู้หญิงนำ 

เช้านี้เป็นอีกวันที่ตื่นเช้ากว่าวันอื่น แต่หากว่าเมื่อเทียบกับชาวบ้านทั่วไปแล้ว ถือว่ายังสาย โดยเฉพาะกับพ่อค้าแม่ค้าการตื่นนอนตอน ๖ โมงเช้านั้นถือว่าสายมากแล้ว เช้านี้กว่าจะเปิดเปลือกตาตื่นช่างหนักหนาสาหัส ราวกับว่าเปือกตาทั้งสองข้างถูกปิดทับไว้ด้วยเทปกาวชั้นดี หลังล้างหน้าแปรงฟันเสร็จ สมองยังคงงุนงง อาจเป็นเพราะช่วงนี้พักผ่อนไม่ค่อยพอ รวมทั้งมีเรื่องหลายเรื่องให้ได้คิด แต่เพราะงานที่ทำจึงต้องบังคับตัวเองให้ลุกจากที่นอน

\\/--break--\>
พี่น้อยรู้สึกแปลกใจที่เห็นเราออกไปเตร็ดเตร่อยู่หน้าบ้านแก ขณะแกรอตักบาตร ถนนชายโขงวันนี้นักท่องเที่ยวบางตา อาจเพราะยังเช้าอยู่ กาแฟถ้วยแก้วขนาดกลางพร้อมกับคำแซวที่ทำให้ผู้ถูกแซวอดขำไม่ได้ เช้านี้ช่างเป็นเช้าที่น่ารื่นรมย์ ทั้งที่เราไม่ค่อยชอบกินกาแฟ แต่กาแฟแก้วนี้เราก็ค่อยๆ ดื่มด่ำกับยามเช้า

แถวของพระออกบิณฑบาตตอนเช้าเริ่มปรากฏต่อสายตา อารมณ์ของเช้านี้ เรานึกถึงหลวงพระบาง ว่ากันว่าเชียงคานมีบางอย่างที่คล้ายหลวงพระบางก็ตรงนี้แหละ หลังแถวของพระพ้นไปแล้ว เหมือนว่า กงล้อของเวลาได้ลุกขึ้นมาผลักให้เราเดินไปข้างหน้า

วันนี้เราจะเดินทางไกลราว ๑๐๐ กว่ากิโลเมตร โดยมีเป้าหมายอยู่ที่อำเภอภูหลวง การเดินทางเที่ยวนี้หาใช่การเดินทางเพียงลำพัง แต่จะมีชาวบ้านราว ๔๐ คนร่วมเดินทางไปด้วย โดยการเดินทางครั้งนี้เราจะพากันเดินทางเพื่อหวนคืนสู่วิถีแห่งการทำเกษตรปลอดสารพิษทั้งในพื้นที่เกษตร และตัวเอง

การเดินทางคือการเปิดพรมแดนแห่งการเรียนรู้...

ใครบางคนเคยบอกเอาไว้ เราเองก็คิดว่าน่าจะจริง เพราะการเดินทางครั้งนี้หลายคนใน๕ระร่วมเดินทางก็คงจะได้เรียนรู้ในสิ่งที่อยากรู้ เรียนรู้เพื่อนำกลับมาปรับใช้กับชีวิตของตัวเอง

เจ้าม้าขาว ๒,๐๐๐ ซีซีทะยานไปข้างหน้าเพื่อกลืนกินหมุดหมายของระยะทางที่ปรากฏอยู่ตามหลักกิโลเมตร ภูหลวง ๓๐  เลยวังไสย์ ๕๐ นี่คือตัวเลขบนหลักกิโลเมตร ราว ๑๐ โมงเช้า เจ้าม้าขาวก็จอดสงบนิ่งลงตรงล้านกว้างของมูลนิธิเลยเพื่อการพัฒนา ก่อนที่เจ้าม้าขาวจะเข้าจอด รถเมล์สีเขียวสายหนองคาย-เลยคันหนึ่งจอดสงบนิ่งอยู่ก่อนแล้ว บนรถว่างเปล่า ตรงหน้าบ้านที่จอดรถมีผู้ชายเลยวัยกลางคนนอนอยู่ โดยภาพรวมที่ได้เห็นสามารถบอกได้ว่า คนที่เดินทางมากับรถคันนี้ส่วนมากไม่ได้อยู่บริเวณนี้แล้ว

ด้วยความเร่งรีบ เพราะมาถึงที่หมายช้ากว่ากำหนดไปประมาณครึ่งชั่วโมง เราไม่รอช้ารีบเดินไปยังจุดนัดหมาย เมื่อไปถึงเราก็ได้พบคนจำนวนมากรออยู่ในศาลาทั้งผู้หญิงผู้ชาย แต่ดูเหมือนว่า ผู้หญิงจะมากกว่าผู้ชาย หลายคนล้วนคุ้นเคย

เราเดินทางมาที่นี้เพื่อเปิดรับเรื่องราวใหม่ๆ แต่ก็เป็นเรื่องราวในชีวิตที่เคยเป็นมา...

ใบพัดของกังหันหมุนวนรวดเร็วตามแรงลมที่พัดมา เบื้องล่างของกังหันคือสายไฟหลายเส้นที่ต่อมายังเครื่องให้กำเนิดไฟฟ้า ที่นี้ใช้ไฟฟ้าจากพลังงานลมที่ถือว่าเป็นพลังงานสะอาดที่สุด หลายคนแหงนหน้ามองด้วยความงุนงงสงสัย แต่เมื่อวิทยากรบรรยายคุณสมบัติเจ้าพลังงานลมตัวนี้ให้ฟัง บางคนก็พูดที่เล่นที่จริงว่า เราน่าจะนำกลับไปทำที่บ้าน จะได้ไม่ต้องจ่ายค่าไฟฟ้า

เสียงใบพัดของกังหันโดนลมพัดยังดังสม่ำเสมอ ขณะผู้คนหลายสิบเดินถอยห่างออกมา ราวเที่ยงเมื่อเดินจนเหนื่อยอ่อน ท้องเริ่มร้องหาอาหาร วงข้าวจึงถูกจัดวางขึ้นด้วยเมนูส้มตำ ไก่ย่าง ข้าวเหนียว ดูเหมือนว่า การทำกับข้าวกลุ่มผู้หญิงที่มีมากกว่าผู้ชายจะมีบทบาทมาก ผู้ชายจึงกลายเป็นเพียงผู้เฝ้าดู และรอชิม ก่อนออกเดินทางเราได้พูดคุยกันว่า เราจะห่อข้าวไปกินกันเอง เพื่อความประหยัด เพราะการเดินทางเที่ยวนี้เรามาดูเรื่องการทำเกษตรผสมผสาน และการอยู่ให้ได้กับการปรับเปลี่ยนแนวคิดเรื่องเกษตรรูปแบบใหม่ ซึ่งต่างออกไปจากที่เคยชิน

ความเคยชินทำให้เราคุ้นเคย และความคุ้นเคยทำให้เราไม่กล้าแหวกม่านที่เป็นฉากอำพรางเราไว้ออกมา...

แสงแดดร้อนของฤดูฝนทำให้หลายคนแอบหลบอยู่ในร่ม ขณะบางคนยืนสู้แดด เพื่อดูต้นผักหวานที่กำลังแทงยอดขึ้นจากผืนดิน ว่ากันว่าผักหวานจะเป็นเรื่องราวในอนาคตที่ผลักดันให้ผู้หญิงบางคนตัดสินใจเป็นผู้นำ และพาคนอื่นๆ เดินทางขึ้นรถเมล์คันสีเขียวมุ่งหน้ามาที่นี้

เสียงรถเมล์คันสีเขียวกระหึ่มขึ้นอีกครั้ง และค่อยๆ เคลื่อนตัวออกจากที่จอดมุ่งหน้าสู่ถนนสายเพชรบูรณ์-วังสะพุง โดยมีปลายทางอยู่บ้านคกเว้า บนรถหลายคนคงเหนื่อย และอ่อนล้า แต่บางคนก็คงมีรอยยิ้มในดวงตา เพราะมองเห็นความฝันบางอย่างที่ใกล้เป็นความจริง....

บ้านเช่าบ้านยายเอี่ยมซอย ๑๙,เชียงคาน
สิงหาคม,๕๒

 

 

บล็อกของ สุมาตร ภูลายยาว

สุมาตร ภูลายยาว
หากท่วงทำนองของสายน้ำในฤดูฝนคือท่วงทำนองของเพลงร๊อคที่โหมกระหน่ำดุเดือดด้วยเสียงกระเดื่องกลองสลับกับเสียงเบสหนักๆ ปนกับเสียงร้องอันแหลมคม และสูงปรี้ดของนักร้อง สำหรับท่วงทำนองของสายน้ำในหน้าแล้งที่อยู่ในฤดูหนาว ท่วงทำนองของสายน้ำอันปกคลุมไปด้วยหมอกหนาวคงเป็นเสียงเพลงบูลล์หม่นเศร้า และในช่วงหน้าแล้ง ท่วงทำนองของสายน้ำคงเป็นท่วงทำนองของเพลงแคนอันเศร้าสร้อยอ้อยอิ่ง ชวนให้คิดถึงบรรยากาศของท้องทุ่ง และดินแตกระแหงของผืนดินอีสาน ฤดูแต่ละฤดูที่ผ่านไป หากแม่น้ำพูดได้ น้ำคงอยากบอกอะไรกับมนุษย์ผู้ได้ชื่อว่าใช้ประโยชน์จากแม่น้ำมากที่สุด อย่างน้อยคนที่ผิดหวังพลาดหวัง…
สุมาตร ภูลายยาว
ในชีวิตผมถือว่า สองปีที่ผ่านมา ผมโชคดีไม่น้อยที่มีโอกาสได้ไปยังสถานที่ที่ตัวเองไม่คาดคิดว่าจะได้ไป สถานที่ที่ว่านั่นคือ ‘สันเขื่อน’ และจุดสำรวจที่จะมีการสร้างเขื่อนบนแม่น้ำโขงในตอนล่าง ไล่ตั้งแต่ปากแบ่ง หลวงพระบาง ไซยะบุรี ปากลาย ปากชม และบ้านกุ่ม จำนวนพื้นที่ที่กล่าวมาทั้งหมดแถบทุกพื้นที่ได้มีการสำรวจศึกษาความเป็นไปได้ของพื้นที่ในการก่อสร้างเขื่อนหมดแล้วการไปในแต่ละครั้ง บางทีก็ต้องทำตัวให้กลมกลืนกับพื้นที่โดยการปลอมตัวเป็นนักท่องเที่ยวผู้อยากรู้อยากเห็น และที่สำคัญต้องตีสนิทกับคนท้องถิ่น เพื่อจะได้เดินทางไปสู่เป้าหมายง่ายขึ้น ในจำนวนพื้นที่ที่กล่าวมาทั้งหมด หากไม่นับรวมปากชมแล้ว…
สุมาตร ภูลายยาว
-ห้องพัก ๒๐๑, เฮือนพักเพียงจัน,หลวงพระบาง- สายฝนที่โปรยสายลงมาอย่างหนักตั้งแต่ตอนกลางคืนหายไปเมื่อตอนเช้าตรู่ ฟ้ากลับมาเป็นสีฟ้าใสอีกครั้ง หลังจากผู้คนของเมืองตื่นจากหลับใหลในอ้อมกอดของบ้านพักอบอุ่น ความเคลื่อนไหวจึงปรากฏ ถนนแต่ละสายผู้คนเริ่มพลุกพล่านโดยเฉพาะส่วนที่เป็นตลาด หลายครั้งที่มาถึงเมืองนี้ในการดำรงอยู่ของเมืองยังคงมีเรื่องราวให้น่าค้นหาในมุมมองอันหลากหลายมากขึ้น การมาถึงเมืองนี้ในแต่ละช่วงเวลาที่แตกต่างกันย่อมมีเรื่องเล่าแตกต่างกันออกไปด้วย การมาหลวงพระบางในครั้งนี้ก็เช่นกัน เรามาถึงในตอนเกือบ ๓ ทุ่ม สายฝนยังตกลงมา…
สุมาตร ภูลายยาว
ลมหนาวพัดข้ามยอดเขามา ตอซังข้าวลู่ลงแนบพื้นดิน น้ำในแม่น้ำหมันแห้งขอดลงตามฤดูกาล ถัดจากแม่น้ำขึ้นไปเป็นภูเขา แม่น้ำหมันมีต้นกำเนิดจากภูโลมโลอันเป็นเทือกเขาของเทืือกเขาเพชรบูรณ์ สายน้ำเล็กๆ ที่เป็นเส้นเลือดใหญ่ของคนอำเภอด่านซ้ายไหลเอื่อยช้าคล้ายคนเพิ่งหายจากการป่วยไข้ แม่น้ำหมันช่วงที่ไหลผ่านอำเภอด่านซ้ายไปจนถึงบ้านปากหมัน ตรงที่แม่น้ำหมันเดินทางไปบรรจบกับแม่น้ำเหืองมีความยาวทั้งสิ้น ๖๖ กิโลเมตร ตลอดริมสองฝั่งแม่น้ำจะมีต้นไผ่จำนวนมากขึ้นอยู่เป็นระยะ ต้นไผ่-แม่น้ำหมัน-คนริมฝั่งน้ำมีความสำคัญต่อกันจนแยกขาดจากกันไม่ได้
สุมาตร ภูลายยาว
หลังได้รับมอบหมายให้เป็นหนึ่งในคณะกรรมการตัดสินภาพวาดของเด็กๆ ที่ประกอบไปด้วยเด็กจากช่วงชั้นต่างๆ ตั้งแต่ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๑ ถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ ๖ ของโรงเรียนบ้านคกเว้า ตำบลหาดคำภีร์ อำเภอปากชม จังหวัดเลย ข้าพเจ้าเองแบ่งรับแบ่งสู้ในตอนแรก เพราะโดยส่วนตัวแล้วการเป็นกรรมการประเภทนี้มีเงื่อนไขหลายอย่าง สำคัญกรรมการควรมีความรู้ทางศิลปะมาบ้าง เพื่อให้ผลการตัดสินออกมาดูน่าเชื่อถือ แต่สวนทางกันอย่างสิ้นเชิง ข้าพเจ้าไม่มีความรู้ทางศิลปะเอาเสียเลย อย่างมากก็พอรู้ว่ารูปไหนสวยไม่สวย ซ้ำร้ายเรื่องของทฤษฏีสีแล้ว ข้าพเจ้าไม่รู้เอาเสียเลย แม้จะเคยลองวาดรูปอยู่บ้าง แต่ก็งูๆ ปลาๆ…
สุมาตร ภูลายยาว
โศกนาฏกรรมสองฝั่งน้ำ มีเรื่องเล่าเกี่ยวกับสายน้ำเรื่องหนึ่งที่ผู้เฒ่าปกากะญอ มักเล่าให้ลูกหลานฟังอยู่เสมอ เรื่องเล่าเรื่องนี้มีอยู่ว่า ‘นานมาแล้วมีเจ้าเมืององค์หนึ่งจะตึกแค-กั้นน้ำ เพื่อจับปลาในแม่น้ำสาละวิน ให้ลูกที่อยากกิน ปลาตัวนี้ใหญ่มาก ส่วนหัวของปลาอยู่โจโหละกุย-วังน้ำใหญ่อยู่ในเขตสาละวินตอนกลาง ลำตัวของปลายาวลงไปตามลำน้ำ ส่วนหางอยู่ที่แจแปนทีลอซู แต่ก็มีเรื่องที่ทำให้ชาวบ้านชาวเมืองตกอกตกใจ เพราะหากว่าเลือดหรือน้ำมันจากปลาตัวนี้ไหลลงพื้นดินเมื่อใด แผ่นดินก็จะลุกเป็นไฟ เมื่อชาวบ้านทราบข่าวก็เกิดความกังวลว่า เมื่อน้ำท่วมบ้านแล้วไม่รู้ว่าจะหนีไปอยู่ที่ไหน…
สุมาตร ภูลายยาว
การพัฒนาบนคราบน้ำตาคนชายขอบ ในอดีตอันยาวไกลของแม่น้ำสายนี้เคยไหลอย่างอิสระมาตลอด แต่แม่น้ำนานาชาติสายสำคัญแห่งนี้อาจมิได้ไหลอย่างอิสระต่อไปอีกแล้ว เพราะปัจจุบันแม่น้ำสายนี้ได้ถูกผลักดันให้เข้าไปอยู่ในแผนพัฒนาต่างๆ แผนพัฒนาที่สำคัญ คือแผนพัฒนาพลังงานไฟฟ้า โดยเฉพาะกับประเทศไทย แม่น้ำสาละวินกลายเป็นแม่น้ำยุทธศาสตร์สำคัญสายหนึ่งที่น้ำในแม่น้ำจะถูกนำมาแปรเป็นกระแสไฟฟ้า ภายใต้วาทะกรรมของนักพัฒนาที่ว่า ‘พื้นที่ชายขอบของประเทศมีคนอยู่น้อย และผู้ที่ได้รับผลกระทบย่อมมีส่วนน้อยเช่นกัน’
สุมาตร ภูลายยาว
ผู้คนแห่งสาละวิน  สาละวิน ถือเป็นสายน้ำแห่งกลุ่มชาติพันธุ์อย่างแท้จริง เพราะสองฟากฝั่งลุ่มน้ำสาละวิน ตั้งแต่เทือกเขาหิมาลัยลงมาจนถึงอ่าวเมาะตะมะ ในเขตหุบเขาอันไกลโพ้นในประเทศจีนก็มีกลุ่มชาติพันธุ์อาศัยอยู่ไม่น้อยกว่า ๑๔ กลุ่ม โดยส่วนใหญ่เป็นชาวนู ลีซู และตู๋หลง เมื่อล่องตามน้ำลงมาจนถึงพรมแดนพม่า-จีน พม่า-ไทยก็มีกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ อาศัยอยู่มากมายไม่ต่ำกว่า ๑๖ กลุ่ม เช่น นู ลีซู ไทยใหญ่ กะยา กะยัน กะเหรี่ยง และมอญ กลุ่มชาติพันธุ์เหล่านี้ล้วนมีภาษา ตัวอักษร วรรณคดี ศิลปวัฒนธรรม และประเพณีของตนเอง ในบรรดากลุ่มชาติพันธุ์ที่มีอยู่หลากหลายบนลุ่มน้ำแห่งนี้ กลุ่มยินตาเล…
สุมาตร ภูลายยาว
สาละวินบนนิยามของความหลากหลาย สาละวิน บนเส้นทางงานวิจัยชาวบ้าน งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาครอบคลุมพื้นที่ลุ่มน้ำสาละวิน ตลอดแนวพรมแดนไทย-พม่า โดยได้มีการศึกษาข้อมูลพื้นฐานในประเด็นพันธุ์ปลา เครื่องมือหาปลาพื้นบ้าน การทำเกษตร พรรณพืชในป่า และสังคมวัฒนธรรมของชาวปกาะกญอ เพื่อนำมาอธิบายความสลับซับซ้อนของระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพในลุ่มน้ำสาละวิน และวิถีชีวิต เศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรมของชุมชนที่ตั้งอยู่บนฐานของระบบนิเวศดังกล่าว ตลอดจนพิธีกรรม และความเชื่อของชุมชนในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ผลการศึกษาพบว่า แม่น้ำสาละวิน ตลอดพรมแดนไทย-พม่า มีระบบนิเวศที่สลับซับซ้อน อาทิ แก่ง วังน้ำ หาดทราย…
สุมาตร ภูลายยาว
ระบบนิเวศลุ่มน้ำสาละวิน ระบบนิเวศลุ่มน้ำสาละวิน ถือว่า มีความสำคัญต่อภูมิภาคนี้เป็นอย่างมาก เนื่องจากแม่น้ำสาละวินเป็นแม่น้ำนานาชาติสายสุดท้ายในภูมิภาคนี้ที่ยังไม่ได้ถูกล่ามโซ่ด้วยเขื่อน นักนิเวศวิทยาได้จัดให้แม่น้ำสาละวินเป็นศูนย์กลางของการกระจายพันธุ์ไม้สักของโลก พื้นที่ลุ่มน้ำสาละวิน เป็นพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง มีระบบนิเวศสลับซับซ้อนเนื่องจากเป็นพื้นที่ต่อเนื่องระหว่างเขตชีวภูมิศาสตร์ย่อยอินโดจีนกับพื้นที่ต่อเนื่องจากชีวภูมิศาสตร์สิโนหิมาลายันหรือเขตชีวภูมิศาสตร์ย่อยอินเดีย แต่ก็เป็นที่น่าเสียดายว่า เกือบครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา การศึกษาระบบนิเวศวิทยาของแม่น้ำสาละวิน มีอยู่น้อยมาก…
สุมาตร ภูลายยาว
หลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ สหราชอาณาจักรได้คืนอิสรภาพให้กับพม่า ภายหลังพม่าได้รับอิสรภาพ ในปี ๒๔๙๐ นายพลอู่อองซาน ผู้นำพม่าในขณะนั้นก็ถูกสังหารเสียชีวิต การล้มเหลวลงอย่างสิ้นเชิงของสัญญาปางโหลง จึงเกิดขึ้น เมื่อคำมั่นในสัญญาปางโหลงไม่เป็นผล ชนกลุ่มน้อยกลุ่มต่างๆ จึงได้จับอาวุธลุกขึ้นสู้กับรัฐบาลทหารพม่า เพื่อแยกตัวเป็นรัฐอิสระและปกครองตนเอง ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำสาละวิน จึงเกิดกองกำลังปลดปล่อยขึ้นหลายกลุ่ม เขตรอยต่อพรมแดนไทย-พม่าริมฝั่งแม่น้ำสาละวิน ด้านตะวันตก เป็นดินแดนที่กล่าวได้ว่า กฎหมายอาจไม่มีความสำคัญ ทุกชีวิตที่ยังมีลมหายใจ จึงอยู่ภายใต้กฎของปืน และความเหลื่อมล้ำในการดำเนินชีวิต…
สุมาตร ภูลายยาว
พ่อตู้เริญได้เล่านิทานเรื่องนี้ให้ผมฟังขณะเรานั่งหย่อนอารมณ์ในบ้านของแก เพื่อรอฝนหายจากฟ้า เดือนตุลาคมแล้ว ฝนยังมิจากจางเลย ลมหนาวมิมีทีท่าว่าจะพัดมา สายฝนเทลงมาจั่กๆ พ่อตู้เริญต้องเล่านิทานเรื่องนี้ด้วยเสียงดัง เพื่อจะให้ผมได้ยินถนัด ผมกดเครื่องบันทึกเสียงเพื่อบันทึกเสียงการเล่านิทานของพ่อตู้เอาไว้ เพราะคิดว่าจะเก็บเอามาเล่าต่อให้คนอื่นได้ฟังด้วย พ่อตู้เริญเล่าว่า... นานมาแล้ว ยุคสมัยก่อนการเกิดขึ้นของพุทธศาสนา องค์อินทร์ผู้เป็นนายของทุกสิ่ง และทรงสร้างทุกสิ่งในจักรวาลได้นั่งตรวจยามสามตา เพื่อตรวจดูทุกสรรพสัตว์ใตอานัติของตนเอง แล้วในญาณนั้นก็ปรากฏการเกิดขึ้นของพระพุทธศาสนา…